Кулӧмдін

Босьтӧма Wikipediaысь
(водзӧ ыстӧма «Кулӧмдiн»ысь)
Кулӧмдін
Усть-Кулом
Му:  Рочму
Статус:  сикт
республика:  Коми республика
район:  Кулӧмдін район
Медводдза казьтыштӧм:  1638 во
Инлыдпасъяс:  0°00′ в. п. 0°00′ а. к. / 0° в. п. 0° а. к. (G)
Официал кыв  коми, роч
Олысьяс  5085 морт (2007)
Час кытш:  UTC+3
Телефон код:  +7 8 2137
Пошта индӧс:  168060
Автомобиль код:  11, 111
Официал сайт


Файл:Куломдин 2006.07.14 02.jpg
Кулӧмдін сикт, Сӧветскӧй улича (2006 во)
Файл:Куломдин 2006.07.14 01.jpg
Кулӧмдін сиктса кыр йывсянь Эжва (2006 во)

Кулӧмдін (рочӧн Усть-Кулом) – Коми Республикалӧн сикт, Кулӧмдін районса юрсикт, Кулӧмдін сикт овмӧдчӧминса шӧрсикт.

Кулӧмдін ним артмӧм[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін сиктлӧн нимыс артмӧма Кулӧмъю нимысь – Эжва юлӧн веськыд вожысь. Дыр кад чӧж Кулӧмъю вӧлі усьӧ Эжваӧ Тренясикт весьтын, кӧні водзынсӧ вӧлі Лесокомбинат. Ӧнія кадӧ Кулӧмъю писькӧдіс выль вис, коді петӧ Эжваӧ сиктсянь 1 км вылӧ вылынджык.

Кулӧм ю ним артмӧм[вежны | Вежны кодировкаын]

Кыв туялысь Туркин Адольф Иванович чайтӧм серти, кулӧм кыв артмӧма обдорса йӧгра кывъясысь, кодлӧн вежӧртасыс «чериа ю»: манси хул, ханты кул "чери"; -ӧм / -ом – суффикс. Водзынсӧ став Эжва йылас вӧлі олӧны манси да хантыяс, кодъясӧс вочасӧн зырыштісны сэтысь Висер, Емва, Удора да Сыктыв вожса коми вӧралысьяс да чери кыйысьяс.

Кулӧмдін йылысь преданиеяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін сикт артмӧм йылысь эм уна сикас предание.[1]

  • Сикт ним артмӧм йылысь медводдза версияыс йитчӧма чери кыян «кулӧмкӧд».

Йӧзыс висьталӧны, мый ёна важӧн кодъяскӧ кайӧмаӧсь Эжва ю кузя да ылысянь аддзӧмаӧсь ӧшалысь кулӧм да шуӧмаӧсь: эсійӧ кулӧм дінӧдзыс пӧ каям и шойччам. Та понда и сиктсӧ кутӧмаӧсь шуны Кулӧмдінӧн. Мукӧд йӧзыс содтӧны, мый сикт бокса юысь олысьясыс черисӧ вӧлі кыйӧны кулӧмӧн. Таысь и нимыс лоӧма.

  • Кулӧмдін ним артмӧм йылысь мӧд версияыс йитчӧма морт «кулӧмкӧд».

Олӧма йӧз шуӧны, мый тані коркӧ овлісны Кристослы важ ног эскӧмлы юрбитысьяс (старӧверъяс), кодъяс пышйисны пемыд вӧръясӧ преследуйтӧмысь. Сэні, кӧні ӧні сулалӧ Кулӧмдін, куліс тайӧ йӧз пӧвстысь ӧти морт. И шуисны местасӧ кулӧмӧн, татысь и мунӧ Кулӧмдін нимыс, а юыс шусьӧ Кулӧмъюӧн.

Важӧн лоӧмтор йылысь преданиеяс:

  • Пӧрысьджыкъяс казьтылӧны, мый важӧнсӧ матысса ю-тыыс вӧлі зэв озыр чериӧн (Прӧснӧй ты, Письтим ты, Гӧгрӧс ты, Язвель, Донты, Кадамтыяс и с.в.), а Кулӧмъю вомӧ вӧлі волывлӧны ыджыд пыжъясӧн прасолъяс — чери да яй ньӧбысьяс.
  • Кулӧмдінсаяс оз вӧлі лӧсявны мӧдлаысь воӧм чери кыйысьяскӧд. Коркӧ вӧлі локтӧмаӧсь Час да Зеленечысь чери кыйысьяс. Найӧ бура кыйсьӧмаӧсь, шедӧмторсӧ кольӧмаӧсь пыжас, а асьныс мунӧмаӧсь юны. Сы кадӧ кулӧмдінсаяс вӧйтӧмаӧсь налысь пыжъяссӧ. Татшӧм лоӧмтор бӧрад мукӧдлаысь чери кыйысьясыд абу нин волӧмаӧсь таланьыс. Висьтавлӧны, мый неважӧн на ӧти чери кыйысь аддзӧма вӧйтӧм пыж нырсӧ.

Сикт да йӧз вошӧм-бырӧм йылысь преданиеяс:

  • Пӧрысь йӧзыс шуӧны, мый Эжва юлӧн визулыс кырӧдас сиктлысь берегъяссӧ. Ӧні Эжва веськыда зурасьӧ овмӧдчӧминлӧн юкӧнӧ – Тренясиктӧ да надзӧн кырӧдӧ.
  • Йӧзыс висьталӧны, мый лоӧ сэтшӧм ыджыд война, мый дзик ставсӧ виялас. Му вылас ставыс сотчас, а Макарсиктын пӧ кольӧ сӧмын сотчӧм сюръя вылын ӧти петук.

География[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін пуксьӧма Эжва ю бокӧ, Кулӧмъю вомӧ. Сиктсянь Сыктывкар юркарӧдз 183 км.

Сиктлӧн юкӧнъяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін важӧнсянь юксьылӧма ӧткымын юкӧн вылӧ (войтырыс шуӧны найӧс «сикъясӧн»): Катыдпом, Тренясикт, Нярсикт, Ӧлешсикт, Макарсикт, Чукӧсикт, Вичкосикт, Куричасикт, Петырсикт, Кывтыдпом.

Выльджык му юкӧдъяс: Пятигорск, Аэропорт, Сосновка.

Ӧнія овмӧданінъяс:

Кулӧмдінса туйяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін сикт овмӧдан история[вежны | Вежны кодировкаын]

XVII нэм[вежны | Вежны кодировкаын]

  • Важӧнсӧ Эжва йылын олісны ӧстякъяс да вӧгулъяс. Насянь колины ю нимъяс. Вочасӧн тайӧ войтырыс овмӧдчисны Урал сайӧ, кӧні и олӧны век на. Но 17 нэмӧдз йӧгра да вӧгулъяс вӧлі усьласьӧны Эжва йывса коми сиктъяс вылӧ. Та вӧсна татчӧ овмӧдчалісны гежӧда. 17 нэмын Урал сайса муяс веськалісны роч саръяслӧн веськӧдлӧм улӧ, йӧграяс дугдісны уськӧдчавны, и Эжва йылын кутісны локны выль коми кресьтяна.
  • Ӧнія Кулӧмдін районлӧн му вылын оланінъяс артмисны 17 нэмлӧн мӧд джынас. Медводдзаысь на йылысь пасйӧма 1646 вося Яренск уездса 1646 вося Йӧзӧс гижалан небӧгын. Ставнас вӧлі лыддьӧдлӧма 6 оланін, шӧриннас вӧлӧма «погостец Усть-Кулом на реке на Вычегде и на усть речки Куломки».
  • Кулӧмдін чужис 1638 воын. Во мысти, 1639 воын, Висер вӧлӧсьтса кресьтянаяс вӧлі элясьӧмаӧсь сарлы: «на крестьян на Овдейка Лодыгина да на Васку Мишарина с товарищи. Жили-де те крестьяне с ними вместеи во прошлом во 146 (1638) году, не хотя с нами жить, вышли оброчную землю на Усть-Кулом и на Усть-Нем, а от них верст с пятсот и дворы поставили, а старые дворы и угодья в Вишерской волостке покинули и податей с ними платить не хотят». «Васька Фёдоров сын Мишарин з детьми» пасйӧма 1646 вося Йӧзӧс гижалан небӧгын Кулӧмдінса олысьяс лыдын. Сэні гижӧма, мый сійӧ локтӧма «Большелуг» (ӧні – Ыджыдвидз) грездысь 1643 воын. Буракӧ, тайӧ воас ыджыдвидзсаяс лэдзисны сылы вуджны выль оланінас. Кулӧмдінӧ Ыджыдвиддзысь вуджӧма овны и «Терешка Фёдоров сын Мишарин с сыном».

Сыктыв вожса кресьтянаяс Леонтий Игнатьевич Ватаманов да Евсевий Нифонтовлы лэдзисны овмӧдчыны Кулӧмдінӧ 1640 воын. 1646 воын Л.И Ватаманов кык пияныскӧд вӧлі олӧ тані, а Е.Нифонтов абу вӧлі пасйӧма олысьяс лыдас, гашкӧ, абу и вуджӧма выльлаас.

  • 1646 – Кулӧмдінын вӧлӧма «Никола Чудотворец» нима пу вичко, 1 овмӧс, кӧні олӧма синтӧм поп внукъясыскӧд, да 12 кресьтяна овмӧс. Медводдза олысьяс лыдас вӧліны ёнджыкасӧ висерсаяс. Кулӧмдінсаяс лыдын, буракӧ, вӧлӧма и роч морт. Роч войвылысь, гашкӧ, воӧма «Левка Максимов сын Русинов» – та вылӧ индӧ сылӧн овыс. Мишарин, Ватаманов да Русинов овъяс кындзи мукӧд овсӧ 1646 вося небӧгын абу пасйӧма. Няньтӧм воӧ некымын кулӧмдінса семья пышйӧма Сибырӧ. Сэтчӧ мунӧмаӧсь Л.М. Русиновлӧн Зиновий да Елисей пияныс, Т.Ф. Мишаринлӧн – Матвей пиыс гӧтырыскӧд, да мукӧд.
  • 17 нэмлöн мöд джынйö Кулöмдiн гöгöр олысьяслöн лыдыс содöма. Та вöсна вöлi лöсьöдöма торъя вӧлӧсьт, шöриныс – Усть-Кулом погостын.
  • 1678 вося Йöзöс гижалан небӧгын гижöма, мый вичко дорын эм поп, дяк, пӧнӧмар да просвирня керкаяс. Ставнас лоöма 22 кресьтяна овмöс. Лоöма выль овъяс – Минин, Липин, Бакланов; Ватаманов ов гижöма кыдзи Атаманов.
  • 16461678 воясö Кулöмдiн вöлöсьтö вöлi пырöны Дереваннӧй, Руч, Аныб, Улляна манастыр.

XVIII нэм[вежны | Вежны кодировкаын]

Мукöд воас Кулöмдiнö водзö на локталiсны йöз.

XIX нэм[вежны | Вежны кодировкаын]

  • 18361841 воясö Кулöмдiн вöлöсьтса кресьтяна ёна элясисны асланыс дзескöдысьяс вылас, кодъяс гусясьöны, чукöртöны насянь содтöд вот, но власьтъяс чöв олiсны. Йöзыс кутiсны шызьыны, пансис Кулӧмдінса бунт.
  • 1841, рака тöлысь – Кулöмдiнса кресьтяна чукöртчöм вылас эз кöсйыны мынтыны вотъяссö. Уездса да губернияса веськöдлысьяс эз вермыны дугöдны шызьöмсö. Медым пöдтыны кресьтяналысь юрлэптöмсö, Кулöмдiнö вöлi ыстöма 200 морта карательнöй отряд, кодöн веськöдлiс губернатор Волхонский. Шызьöмсö вöлi пöдтöма, ныршикъяссö мыждöма – унаöс нöйтöма да ыстöма Сибырö.
  • 1843 воын Кулöмдiнö волöма зарни перйысь Василий Латкин, аслас дневникас пасйöма, мый сиктыс ыджыд, нюжалöма 4 верст вылö.
  • 1844 – восьтöма приходса училище.
  • 1857 – кыпӧдӧма Кристос ловзян вичко
  • 1859 – Кулöмдiнын 169 овмöс, 825 морт.
  • 1870 – восьтöма земскöй училище, велöдысьнас вöлöма Павла Африкановна Воронцова.
  • 1876 – 190 овмöсын олöма 1216 морт.
  • 1878 – сиктын восьтöма «приёмнöй покой»
  • 1878, моз тӧлысь 15 лун – татчö медводдзаысь воöма Булычевлöн паракод, Булычевлöн вöлöма Совдорын сов завод да 3 паракод.
  • 1885 – Кулöмдiнын помалöма кыпöдны кирпичысь Троича нима вичко.
  • 1887 – сиктас ыдждалöма брюшнöй тиф.
  • 1890 – Кулöмдiнын «приёмнöй покой» пыдди восьтiсны 10 вольпась вылö бурдöдчанiн, висьысьяссö кутiсны бурдöдны и луннас.
  • 1891 – сиктас вöлöма 5 вузасянiн.
  • 1892 – Петыр-Павел погостын олöма 1550 морт.
  • 1899 – воссьöма библиотека.
  • 1899, сора тӧлысь 15 лун – Усть-Сысольск уезд юкöн бöрын артмöдöма 5 земскöй участок, на лыдын – Кулöмдiнса, шöриныс – Кулöмдiн сикт.
  • 19 нэм помын Кулöмдiн лоис ыджыд сиктöн, веськöдлан шöринöн. Сэнi вöлi вöлöсьтса веськöдланiн, станöвöй жыр, земскöй пошта станция, велöдчанiн, куим вичко.
  • Быд во Кулöмдiнын öшым тӧлысь 6 лунсянь тöвшöр тӧлысь 1 лунöдз вöлi нуöдöны ярманга.

XX нэм[вежны | Вежны кодировкаын]

Файл:Куломдин 2009.09.13 061.jpg
Кулӧмдін сиктса вадор школа, кыпӧдӧма 1914 воын (2009 во)
Файл:Куломдин школа.jpg
Кулӧмдінса школа Нярсиктын, кыпӧдӧма 1920-ӧд воясын
Файл:Ленин паметник (Кулӧмдін).jpg
В.И. Ленинлы паметник (Кулӧмдін) (2011 во)
Файл:Айму паметник (Кулӧмдін).jpg
Айму вӧсна Ыджыд тышын усьӧмаяслы паметник (Кулӧмдін, 2011 во)

XXI нэм[вежны | Вежны кодировкаын]

  • 2004, косму тӧлысь 2-ӧд лун — Кулöмдiнын пасйисны 160 во медводдза велöдчанiн восьтöмсянь. Сиктса школаын 2003-2004 велöдчан воын велöдчис 913 ныв-зон, найöс велöдiс 83 морт.
  • 2006, моз тӧлысь 19-ӧд лун — пасйисны Кулöмдiн сикт артмöмсянь 360 во (арталöны 1646 восянь).
  • 2007, ода-кора тӧлысь 9-ӧд лун — Кулöмдiн сикт овмöдчöминлöн да сöветлöн водзмöстчöмöн петiс Миян Кулöмдiн газетлöн медводдза номер.
  • 2008, тӧвшӧр тӧлысь 31-ӧд лунСыктывкарсянь Кулöмдiнöдз помалöма оптико-волоконнöй визь вöчöм.
  • 2014 — Кулӧмдінын Ленин улича вылын восьтӧма «Олимпик» физкультура да дзоньвидзалун сӧвмӧдан комплекс (спортзал ыдждаыс 1188 кв. м; 98 пукалан места).[3]
  • 2018 — Кулӧмдінса шӧр школа бердӧ кыпӧдӧма куим судтаа кирпич корпус, кӧні кутасны велӧдчыны 1-2 классъясысь 200 гӧгӧр велӧдчысь.[4]

Олысь лыд[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін сиктлӧн олысь лыдыс XX нэмын вочасӧн содіс.

Олысьяслӧн лыд (СССР-ын йӧзӧс пасъялан вояс)
1959 1970 1979 1989 1992 2000 2002 2007
4082 5187 5355 5888 6263 6053 5475 5085

Кулöмдiн сиктын медводдза овъяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Файл:Кулӧмдінса вичко.jpg
Кулӧмдінса Петыр-Павел вичко (2011 во)
Файл:Куломдин 2006.01.13.jpg
Кристос ловзян вичко (Кулӧмдін сикт, 2006 во)

Культура[вежны | Вежны кодировкаын]

Велöдöм[вежны | Вежны кодировкаын]

Сиктын уджалӧ куим судтаа кирпич шӧр школа.

Тöдчана йöз[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулöмдiн сиктын чужлiсны[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулöмдiн сиктын овлiсны да уджалісны[вежны | Вежны кодировкаын]

Тöдчана эмторъяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Кулӧмдін сиктса почёт олысьяс[5][вежны | Вежны кодировкаын]

Öшмöсъяс[вежны | Вежны кодировкаын]

Öтуввез[вежны | Вежны кодировкаын]

Ыстӧдъяс[вежны | Вежны кодировкаын]

  1. Рассыхаев А. Н. Кулӧмдін йылысь преданиеяс // Войвыв кодзув. 2019. — 10 №. — Л.б. 24–26.
  2. К 170-летию Усть-Куломская школа расставит точки над «i» в своей истории
  3. Члены Общественного совета района посетили новый физкультурно-оздоровительный комплекс «Олимпик» в с. Усть-Кулом в рамках общественного контроля // Кулӧмдін районлӧн сайт (2014.06.19 лун; рочӧн)
  4. В Усть-Куломе закончили строительство нового корпуса школы (2018.12.31; рочӧн)
  5. Кулӧмдін сикт овмӧдчӧминлӧн сайтын Почёт олысьяс
Кулӧмдін сиктувса оланінъяс Coat of arms of the Komi Republic Flag of the Komi Republic
Ӧнія оланінъяс:

Кулӧмдін • Парма • Юдор •

Коркӧя оланінъяс:

Зурганнӧрыс • Катыдпом •