Бараксанов Геннадий Григорьевич
| Бараксанов Геннадий Григорьевич | |
| Чужан лун: |
1934-ӧд вося кӧч тӧлысь 12-ӧд лун |
|---|---|
| Чужанін: | |
| Кулан кад: |
1997-ӧд вося рака тӧлысь 16-ӧд лун (62 арӧс) |
| Канму: | |
| Мыйся уджыс: | |
Бараксанов Геннадий Григорьевич (комиӧн Гриш Гень) (1934–1997) — тӧдчана коми туялысь, нималана лингвист. Сылӧн ки улысь петӧма сёысь унджык наука удж. Сійӧ вӧлӧма ыджыд наука форумъяс котыртысьӧн, тӧлка, вежӧра велӧдысьӧн, миян республикаын, мукӧд финн-йӧгра республикаын да суйӧрсайса финн-йӧгра туялысьяс костын пыдди пуктана мортӧн. Сійӧ пуктӧма ыджыд пай коми филология сӧвмӧмӧ. Вӧлӧма Сыктывкарса канму университетын медводдза велӧдысьяс лыдын.
Олан туй
[вежны | Вежны кодировкаын]Геннадий Бараксанов чужӧма 1934-ӧд вося кӧч тӧлысь 12-ӧд лунӧ Сыктывкарын. Кык во мысти семьяыс вуджӧма овны Сыктывдін районса Сёська сиктӧ, кӧні и кольӧма туялысьлӧн челядьдырыс. Мамыс, Мария Ивановна, 1910-ӧд воын чужлӧма, вӧлӧма Шошкаса совхозын уджалысьӧн. Батьсӧ Геннадий Григорьевич абу тӧдлӧма. Бараксанов Григорий Прокопьевич кувсьылӧма 1938-ӧд воӧ, сылы вӧлӧма сӧмын 27 арӧс. Мамыс кольӧма ӧтнас куим челядькӧд. Сьӧкыд вӧлӧма сиктса челядьдыр: ковмылӧма велӧдчыны, уджавны совхозын да нӧшта гортын. Война кадся сьӧкыдторъяс вылӧ видзӧдтӧг, Геннадий пыр бура велӧдчӧма да нӧшта отсалӧма чоя-вокыслы.
1949-ӧд воын помалӧма Сёськаса сизимвося школа да пырӧма Сыктывкарса педагогика училишӧӧ. Велӧдчӧмыс сетчӧма кокньыда, да 1953-ӧд воын сійӧ пырӧ велӧдчыны Коми канмуса педагогика институтлӧн история-филология юкӧнӧ, кодӧс помалӧма 1958-ӧд воын да лоӧма коми кыв да литература, роч кыв да литература велӧдысьӧн. Студенталігӧн на Геннадий Григорьевич казялӧма, мый сійӧс кыскӧ туялан уджӧ.
Но пыр жӧ аспирантураын велӧдчыны эз артмы. 1958-ӧд воянь 1960-ӧд водз Г. Г. Бараксанов служитӧма армияын Свердловск карын, вӧлӧма младшӧй лейтенантӧн КГБ-ын. Сэк кадӧ тайӧ вӧлі элитнӧй войскаӧн, кытчӧ бӧрйылісны медбур зонъяссӧ, «коммунизм пуктысьясӧс», спортсменъясӧс. Татшӧмӧн и вӧлӧма Геннадий Григорьевич, школаын на сійӧ пырӧма комсомолӧ, а институтын, коймӧд курсын вӧлӧма коммунистическӧй партияӧ пырӧм могысь кандидатӧн, 1957-ӧд воянь КПСС-ӧ пырысь.
Армияысь воӧм бӧрын заводитӧ уджавны Коми небӧг лэдзанінын видз-му литература юкӧнын редакторӧн. Недыр мысти пырӧ СССР-са наука академиялӧн Коми филиалса аспирантураӧ. Репетиторъяс отсӧгӧн велӧдӧ удмурт, маддяр да немеч кывъяс.
Мӧскуаын велӧдчигӧн Г.Г. Бараксанов гӧтрасьӧма да 1963-ӧд воын сылӧн чужӧма Галина ныв. Аспирантура помалӧм бӧрын кольӧ семьясӧ да воӧ Сыктывкарӧ, 1963-ӧд восянь 1967-ӧд водз уджалӧ Коми филиалса кыв да литература юкӧнын младшӧй научнӧй сотрудникӧн. Сыктывкарын Г.Г. Бараксанов лӧсьӧдӧ выль семья. Тайӧ кадсянь олӧм да туялан уджъяс вӧлі топыда йитчӧмаӧсь Коми мукӧд да коми кывкӧд.
1993-ӧд воын пенсия вылӧ петӧм бӧрын недыр кад уджалӧма национальносьтъяс делӧяс кузя министерствоын.
Кулӧма 1997-ӧд вося рака тӧлысь 16-ӧд лунӧ, кор сылӧн мамыс вӧлі ловъя на, гуалӧма Сыктывдін районса Сёська сиктын.
Наукаын пай
[вежны | Вежны кодировкаын]Öшым 1-дза лунсянь Геннадий Бараксанов велӧдчӧ Мӧскуаын СССР-са наука академиялӧн Кыв туялан Институтын, кытчӧ сійӧс мӧдӧдісны куим во кежлӧ. Институтын научнӧй веськӧдлысьӧн индӧны мир пасьтала нималана, тӧдчана туялысь, финно-угровед, филологияса доктор Василий Лыткинӧс.
Кыв туялан институт ёна отсалӧма Геннадий Григорьевичлы сӧвмыны кыдз туялысьлы. Сійӧ кутӧма топыд йитӧдъяс став том туялыськӧд, кодъяскӧд велӧдчӧма да тӧдмасьӧма институтын. Татчӧ пырисны Мӧскуаысь, Ижкарысь, Йошкар-Олаысь, Ужгородысь, Саранскысь да мукӧд карысь туялысьяс. Нуӧдлӧма ёртъяссӧ аслас радейтана Сёська сиктӧ, тӧдмӧдлӧма коми войтыркӧд да сылӧн оласногӧн. Г.Г. Бараксановлӧн вӧліны зэв нималана велӧдысьяс: В. И. Лыткин, Б. А. Серебренников, К. Е. Майтинская да мукӧд тӧдчана финно-угровед. Геннадий Бараксанов гижӧ «Коми литературный язык, история его формирования и диалектная основа» тема вылӧ кандидатскӧй диссертация, кодӧс дорйӧ 1964-ӧд вося лӧддза-номъя тӧлысь 26-ӧд лунӧ.
1970-ӧд вося косму тӧлысь 1-ӧд лунӧ Сыктывкарын вӧлі артмӧдӧма Кыв, литература да история институт Альберт Ванеев юрнуӧдӧм улын. Вӧлі дасьтӧма кык юкӧн: кыв, литература да фольклор юкӧнӧн веськӧдліс А. Е. Ванеев, кыв юкӧнӧн — Г. Г. Бараксанов. 15 во туялысь сетӧма Кыв, литература да история институтса кыв юкӧнлы. 1972-ӧд воын СССР-са наука академиялӧн Президиум сетӧ сылы старшӧй научнӧй сотрудниклысь ним. Г. Г. Бараксанов эз уджав сӧмын ӧти наука нырвизьын, сійӧ нӧшта окотапырысь туяліс коми сёрнисикасъяс, республикаысь сикт сёрни, велӧдіс кыв история да ӧнія кадӧ кыв сӧвмӧм. Унаысь ветліс экспедицияясӧ кыдз республикаті, сідз и Омск да Кола кӧджса комияс дорӧ. Унаӧн тӧдӧны Г. Г. Бараксановӧс кыдз делӧвыв кабала коми кыв вылӧ вуджӧдысьӧс, журнал да газет статьяяс гижысьӧс, радио да телепередачаса гӧсьтӧс.
Велӧдӧмын пай
[вежны | Вежны кодировкаын]Г.Г.Бараксанов пуктӧма ыджыд пай коми кыв видзӧмӧ, сӧстӧммӧдӧмӧ, кыв нормаяс сӧвмӧдӧмӧ.
Г.Г.Бараксанов лыддьыссьӧ и Сыктывкарса канму университетын коми кыв да литература кафедра пуктысьӧн-сӧвмӧдысьӧн. 1972—[1980]] воясӧ сійӧ уджалӧма университетын А.К. Микушевкӧд ӧттшӧтш. Медводдза кадӧ Г.Г. Бараксанов лыддьӧма пӧшти став курссӧ: «Основы финно-угорского языкознания», «Современный коми язык. Морфология», «Лексикология и лексикография коми языка», спецкурсъяс, семинаръяс, веськӧдлӧма студентъяслӧн курсӧвӧй да диплом уджъясӧн.
Öнія кадӧ сылӧн «быдтасъясыс» — велӧдысьяс, туялысьяс, журналистъяс пӧсь сьӧлӧмсянь казьтылӧны аслас вежӧра, тӧлка велӧдысьӧс. Ыджыд пай Г.Г. Бараксанов пуктіс нӧшта том туялысьяслы туй восьтӧмын. Коми наука шӧринын сылӧн веськӧдлан кадӧ вӧлі дорйӧма уна кандидатскӧй диссертация, ӧнія кадӧ тайӧ тшӧтш нималана туялысьяс: А. Н. Ракин, В. А. Ляшев, Л. М. Безносикова, Т. И. Прокушева, З. П. Ануфриева, Н. Д. Манова, Г. В. Федюнева, Е. А. Айбабина, Г. А. Некрасова, Е. А. Цыпанов.
Медшӧр уджъяс
[вежны | Вежны кодировкаын]Унджык туялан уджыс сиӧма коми гижӧда кыв нормируйтӧмлы. Тайӧ нырвизь улӧ и веськалӧны татшӧм уджъяс, кыдзи:
- История коми лексикографии (дореволюционный период) (ки помысь гижӧм, Коми наука шӧринса архив)
- История коми литературного языка (ки помысь гижӧм, Коми наука шӧринса архив)
- Присыктывкарский диалект и коми литературный язык. М., 1971. (Т.И. Жилинакӧд ӧттшӧтш)
- История коми литературного языка и проблемы языковой нормы. Сыктывкар, 1986.
Пуктӧма ыджыд пай школаса программаяс да небӧгъяс лӧсьӧдӧмӧ. Е. Г. Артемовакӧд дасьтӧма коми кывйысь 4-7 классъяслы велӧдчан небӧгъяс. Гижӧма вузын велӧдчысьяслы пособиеяс да небӧгъяс, на лыдӧ и пырӧ «Современный коми язык. Лексикология» (М., 1985).
Ошканпасъяс
[вежны | Вежны кодировкаын]- Коми АССР-са Медвылыс Сӧветса Президиумлысь Почёт грамота (1980)
- Коми АССР-са Министръяс Сӧветлысь Почёт грамота (1984)
- Коми Республикаса наукаын нимӧдана уджалысь (1994)