Вакатша

Вакатша

Sterna hirundo hirundo

Вакатша (латин Sterna hirundo; рочӧн речная крачка, крачка обыкновенная) — каля котырысь лэбач.

Ыджда да рӧм

Тайӧ лэбачыс ӧти котырысь каляяскӧд, но на дорысь мыгӧрнас жебджык: тушаыслӧн кузьтаыс овлывлӧ 40 сантиметрӧдз, а сьӧктаыс — 128 грамм сӧмын. Шеныштӧм бордйыслӧн пасьтаыс 84 сантиметр. Рӧм сертиыс катшакӧд ӧткодялӧмаӧсь нимсӧ лӧсьӧдігӧн, сы вӧсна, тыдалӧ, мый кынӧм улыс да бӧжыс дзик еджыд.

Вакатшаыд абу вӧръясын да сиктъяс гӧгӧртасын олысь лэбач. Ассьыс кызвын кадсӧ сійӧ коллялӧ юяс бердын, мый тӧдчӧдӧ нимыслӧн ва- юкӧныс. Коми кывъяд татшӧм тэчаса нимъясыд абу этша, шуам, ватар «турпан», васизь «оляпка», ванидзув «пиявка», ватӧрӧкан «водомерка» да с.в.

Нӧшта унатор на синмӧ шыбитчанаыс тайӧ лэбачыслӧн. Енэжын чивкъялӧ чикышъяс моз пелька, бӧжыс на кодь жӧ вожа, бордйыс кузь да ёсь йыла. Мышку вылысыс да бордйыс руд, сӧмын помланьыс сьӧд рӧма. Синмыс пемыдперкаль. Кузиник веськыд нырыс гӧрд рӧма да сьӧд пома, кокыс сэтшӧм жӧ гӧрд рӧма. Юрыслӧн вевдорыс синмӧдзыс дзик сьӧд, быттьӧ шапка сэтчӧ пуктӧмаӧсь. Киркнитан шыясӧн чуксасьӧны.

Паськалӧм

Вакатшаяс паськыда олӧны оз сӧмын Европаын, а тшӧтш и Азияын да Войвыв Америкаын. Комиын сідзжӧ уналаын паныдасьлывлӧны, но медъёна гырысь юяс бердын — Печора, Эжва, Сыктыв да Визин ковтысъясын.

Оласног, поздйысьӧм да сёян

Тулыснас локтӧны мукӧд лэбачысь сёрӧнджык — ода-кора тӧлысь помын. Кызвыныс овмӧдчалӧны лыа бӧжъясын да вадорса ластаяс вылын, оз ӧткӧн-ӧткӧн, а гырысь чукӧръясӧн. Познысӧ лӧсьӧдӧны му вылӧ, гуранторйӧ. Унджыкысьсӧ поз пыдӧсас нинӧм оз вольсавны, но кодсюрӧыс вольӧс пыддиыс ваялӧны кос турун да гылалӧм лэбач гӧн. Пӧжны пуктӧны вижов рӧма руд да рудовгӧрд чутъяса кык-ӧ-куим кольк. Пӧжсян кадыс кыссьӧ куим вежонӧдз. Сэки позъяс пукалӧны гознан лэбачыс, ӧта-мӧдсӧ вежлалӧмӧн. Чужӧм бӧраныс кайпияныс сы дыра кымын жӧ сӧвмӧдчӧны позъяс бать-мамныслӧн дӧзьӧр улын, а сэсся петӧны асшӧр олӧмӧ.

Быдтысян кадӧдзыс да бӧрас вакатшаяслӧн кельӧбъясыс лэбалӧны местаысь местаӧ ю пӧлӧнъясті да перйӧны кынӧмпӧтнысӧ. Кыйӧдӧны ассьыныс чӧсмасянторъяссӧ — чериясӧс да ваын олысь лёльӧ-гагъясӧс. Казяласны кӧ мыйкӧ ва веркӧсысь либӧ ю дорӧсысь, веськыда сынӧдсянь сунгысьӧны увлань да тшапнитӧны кыйдӧссӧ. Овлывлӧ, пыдынджык уялысьясла на суныштлӧны. Колӧ содтыны, мый тайӧ лэбачьясыс пуксьывлӧны оз сӧмын косінъясӧ, но тшӧтш и юяс-тыяс вылӧ, кӧні найӧ, мукӧд ва выв олысьяс моз, вермӧны бура уявны.

Вакатшаяс чужанінас сёр арӧдз оз овны, мунӧны войвылысь кӧч тӧлысь пуксигӧн. Тӧвся кадсӧ коллявны воӧдчӧны Африкалӧн рытыв-лун муясӧдз, а сідзжӧ Персидскӧй куръя дорӧдз, Индияӧдз да лунвывса мукӧд шоныд діясӧдз.

Рӧдвуж кывйын

Вакатшалысь коми нимсӧ позьӧ орччӧдны удмурт кывкӧд. Сэні вӧдитчӧны «ву выл котшо» нимӧн. Миян ногӧн кӧ, тайӧ лоӧ «ва выв катша».

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вакатша // Би кинь, 2014. — 2 №.
• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.