Ур

Sciurus vulgaris

Ур (латин Sciurus; рочӧн Белка) — гуджгысьяс лыдӧ пырысь дона куа ичӧтик пемӧс.

Ыджда да рӧм

Вывтырыс овлывлӧ 28 сантиметрӧдз, пашкыр бӧжыс тушаыскӧд пӧшти ӧткузя, сьӧктаыс 300 грамм. Юрыс гӧгрӧсіник, синмыс ыджыд, пельыс кузь, ёсь йыла помыс сияса. Водз кокъясыс дженьыдджыкӧсь бӧр кокъяссьыс, чуньясыс крукыля ёсь гыжъясаӧсь. Тӧвнас гӧн рӧмыс лӧзов, гожӧмнас гӧрд, кынӧм улыс еджгов. Зэв тэрыб да мича вӧраса пемӧс. Ньӧв моз ӧдйӧ кыпӧдчӧ дзик шыльыд пучер кузя йылӧдзыс. Ветлӧдлӧ му вывті, сідзжӧ пуалӧ. Ӧти пусянь мӧдӧ веськыда чеччыштӧ нёль метр ылнаӧдз, а ньывкӧсӧн — 15 метрӧдз.

Поздйысьӧм да паськалӧм

Быд урлӧн эм аслас поз. Ӧтияс поздысьӧны пу горсйӧ, мӧдъяс овмӧдчӧны эновтӧм лэбач позйӧ, коймӧдъяс дасьтӧны асьныс. Выль позсӧ тэчӧны джуджыд коз йылӧ, дзик пучер бердас, кык-ӧ-куим ув петанінӧ. Сяр кодь пытшкӧсас вольсалӧны нитш, рой, кос турун, ваявлывлӧны и лэбачьяслысь гылалӧм гӧнсӧ. Пыран розьыс тшӧтш гӧгрӧс, видзӧдӧ асыв либӧ лунвывланьӧ. Татшӧм оланіныс урлӧн овлывлӧ некымын. Тӧвнас позъяс пырӧм бӧрын розьсӧ тупкӧ кос турун либӧ нитш ёкмыльӧн. Сы вӧсна пытшкӧсыс вель шоныд, весиг кӧдзыд поводдя дырйи. Водз асывнас ур петӧ кынӧмпӧтсӧ перйыны. Орчча пу вылысь ёсь пиньнас нетшыштӧ колля вож йыв да перъялӧ сэтысь кӧйдыссӧ. Пӧтмӧныс тадзи лоӧ килльыны сёысь унджык коль.

Пышъялӧны урасьӧм—рака тӧлысьын, кык вежон чӧж. Нӧбасян кадыс кыссьӧ нелямын лун. Косму тӧлысьын урлӧн чужӧ вит-ӧ-квайт гӧнтӧм да синтӧм пи. Тӧлысь тырӧм бӧрын найӧ синмасьӧны, нӧшта тӧлысьӧн-джынйӧн мысти пӧрӧны верстьӧ олысьясӧ. Гожӧмбыдӧн ур быдтысьӧ кыкысь.

Урлӧн, кыдзи и быд ловъя ловлӧн, эмӧсь вӧрӧгъяс. Му вывті ветлӧдлігӧн кыйӧдӧ тшапнитны варыш, уськӧдчывлӧ руч, сьӧдбӧж да низь. Но медся варгӧс тулан, коді бура кавшасьӧ пу вылӧ да кыйсьӧ войнас. Позъяс пырӧмӧн и кватитӧ узьысь урӧс.

Вӧралӧм

Водзын уръяс овлӧмаӧсь быдлаын парма пасьтала. Айму вӧсна Ыджыд тыш пансьытӧдз на Комиын вӧралысьяслӧн вося ур кыйдӧс лыдыс кайлывлӧма кык миллионӧдз. Урлӧн тӧдчанлуныс морт олӧмын важысянь вӧлӧма зэв ыджыд. Медся ёна найӧ колӧны дона куныс вӧсна. Ур куясӧн важ йӧз вӧдитчылӧмаӧсь сьӧм пыдди. А деньга лӧсьӧдӧм бӧрын медся ичӧт сьӧм лыдсӧ комияс кутӧмаӧсь шуны тшӧтш урӧн. Войвывса олысьяс куяссӧ вежлавлӧны вӧлӧм нянь вылӧ, наысь и ӧні на вурӧны мича шапкаяс да шоныд пасьяс.

Сёян

Ур олӧ сӧмын вӧраинын, сы вӧсна мый пӧткӧдчӧ коль кӧйдысӧн. Но гожӧмнас сёйлывлӧ тшӧтш и вотӧс. Медъёна радейтӧ пелысьлысь, пувлысь, тусяпулысь да намырлысь тусьяссӧ. Видлывлӧ чӧд, чӧдлач да ӧмидз, но сэтӧр, льӧм да лежнӧг вотӧсъяс сылы оз лӧсявны.

Нуръясьлывлӧ лэбач колькйӧн, кайпиянӧн, гагъясӧн. Арнас чӧсмасьӧ тшакъясӧн. Тӧв кежлӧ заптӧм могысь косьтыны ӧшлӧ найӧс пу увъяс да вожъяс вылӧ. Сы йылысь, мый уръяс, збыльысь, оз ӧтдортны тшакъясӧс, висьталӧ уртшак ним. Тадзи коми йӧз шуӧны рочӧн «сыроежка».

Кор сёяныс тырмымӧн, уръяс олӧны пыр ӧти местаын. А тшыг воясӧ, коз да пожӧм кольяс кӧ оз артмыны, найӧ эновтӧны чужанінсӧ. Мӧдӧдчӧны ылі туйӧ, медым корсьны пӧтӧсаинъяс. Вуджан уръясӧс нинӧм оз падмӧд — ни паськыд юяс, ни сиктъяс, ни каръяс. На пиысь, дерт, оз быдӧн вермы воӧдчыны выль местаӧдз. Унаӧс виалӧны, унаӧн вынтӧммӧны да асьныс кулалӧны.

Рӧдвуж кывйын

Ур — зэв важся кыв, весьтасъяс эмӧсь кызвын ӧнія финн-йӧгра войтыр сёрниын: перымса комияслӧн «ур», марилӧн «ур», мордвалӧн «ур», финнъяслӧн — «orava». Кыдзи аддзам, вайӧдӧм нимъясыс весиг шусянногнас омӧля торъялӧны ӧта-мӧдсьыс. Но удмуртъяс вунӧдӧмаӧсь тайӧ важ кывсӧ, сы пыдди вӧдитчӧны «коньы» нимӧн.

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.