Руч

Руч

Vulpes vulpes-

Руч (латин Vulpes vulpes; рочӧн лиса) тайӧ пемӧс.

Паськалӧм, ыджда да рӧм

Тайӧ вӧрпаыс олӧ уналаын: Европаын и Азияын, Африкаын и Америкаын. Йӧз отсӧгӧн воӧдчӧма весиг Австралияӧдз да мукӧд сэтчӧс діяс вылӧдз. Войвывса ручьяс ыджыдджыкӧсь да синмӧ шыбитчанаджыкӧсь лунвывсаяс дорысь, кодъяс олӧны степъясын да пустыняясын. Руч — ӧтка пемӧс, сійӧ некор оз ӧтувтчы кӧинъяс моз чукӧръясӧ, весиг кыйсигъясас. Син аканьыс каньлӧн кодь сувтса да кузьмӧс (понъяслӧн да кӧинъяслӧн гӧгрӧс).

Рӧм сертиыс торйӧдӧны кык сикасӧс: гӧрдӧс да сьӧдӧс. Эзысь рӧмсера сьӧд ручьяслӧн чужаніныс — Войвыв Америка, а рудовсьӧд ручлӧн — Чукотка. Коми муӧ кыкысь вайлӧмаӧсь сьӧд ручӧс: 1932-ӧд воын Кулӧмдін районӧ лэдзлӧмаӧсь кӧкъямысӧс, а 1940-ӧд воын вит айӧс да вит эньӧс — Емва вожӧ. Мыйтакӧ рӧдмылӧмаӧсь да шедлывлӧмаӧсь весиг вӧралысьяслы.

Миянын олысь гӧрд ручьяс паныдасьлӧны оз сӧмын пармаын, но тшӧтш и вӧра тундраын. Тшӧкыдджыка коръя да сора вӧръясын, ю ковтысъясын.

Руч — шӧрпӧлӧс яй сёйысь пемӧс: кузьтаыс овлывлӧ 90 сантиметрӧдз, сьӧктаыс — 10 килограммӧдз, бӧжыс пашкыр. Морӧсыс, кынӧм улыс да бӧж йылыс еджыд, а сэсся быдлаті югыдгӧрд.

Сёян

Кыйсьӧ-ветлӧ югдігӧн водз асывнас да рытнас рӧмдан кадӧ. Кыйдӧссӧ куталӧ вӧтлысьӧмӧн, либӧ гусьӧникӧн матыстчӧмӧн, медым тшапкыны позйын пукалысь пӧткаӧс. Пӧткӧдчӧ вӧрса да ыбвывса шыръясӧн. Тӧвъяснас, кор лымйыс джуджыд да шыръясӧс судзӧдны оз вермы, кӧчьяс вылӧ вуджӧ, а сідзжӧ корсялӧ репассӧ, лым улӧ узьмӧдчӧм сьӧлаясӧс да таръясӧс. Сёйлывлӧ и лежнӧглысь вотӧссӧ.

Туялысьяслӧн висьталӧм серти, вӧрса ручьяслӧн нэмыс сӧмын 6 во, но морт ордын видзигӧн пӧ овлывлӧны 45 арӧсӧдз. Ручлысь нэмсӧ дженьдӧдысьяс лыдӧ пырӧны, кыйсьысь йӧзысь ӧтдор, кӧин, сан, вӧркань, кутш да варыш. Вӧр-валы ручсянь лёкыс петӧ кӧчьясӧс да яг выв пӧткаясӧс сёйӧм вӧсна, а бурыс сыын, мый куталӧ шыръясӧс.

Пӧтмӧныс сылы колӧ кыйны 15 гуджгысь-йирысьӧс, а во чӧжӧн вермӧ бырӧдны куим сюрсӧдз. Йӧзлы зэв колана ручлӧн дона куыс. Та серти гӧна куа ловъяс пӧвстын сійӧс донъялӧны-пуктӧны нёльӧд местаӧ.

Поздйысьӧм

Пышъялан кадыс ручлӧн рака да косму тӧлысьясын. Айяссӧ эньыс чуксалӧ омлялігтыр увтышталӧмӧн. Найӧ чукӧртчӧны нёль-ӧ-витӧдз да тышкасьӧны эньыс вӧсна. Нӧбасян кадыс кыссьӧ кык тӧлысьӧдз. Вайсьӧм водзвылас руч гозъя корсьӧны сьӧд вӧрысь кос места. Пу вужъяс улӧ либӧ джуджыд сён пӧкатӧ кодйӧны пырмӧс. Гуас пыран розьсьыс ӧтдор вӧчӧны нӧшта гоз-мӧд петанін. Кызвыныслӧн чужӧ 4–6 пи, но позтырас корсюрӧ овлывлӧ и дас кыкӧдз. Вежон мысти ручпиян синмасьӧны. Тӧлысь да джын тырӧм бӧрын найӧ петавлӧны нин позсьыс, медым ортсын ворсыштны да вильшасьыштны. Повзясны кӧ мыйыськӧ, чардби моз дзумгысясны гуас. Куим-ӧ-нёль тӧлысь мысти эновтӧны быдманінсӧ, а арланьыс позтырыс разалӧ. Кык арӧс тыригӧн том ручьяс пондӧны тӧждысьны ассьыныс котыр лӧсьӧдӧм вӧсна.

Рӧдвуж кывйын

Перымса комияс шуӧны вӧрпасӧ миян моз жӧ «ручӧн». Нимыс зэв важся. Весьтасъясыс эмӧсь пӧшти быд ӧнія рӧдвуж кывйын: удмуртъяслӧн — «ӟичы», марилӧн — «рывыж», эрзя—мокшалӧн — «ривезь», суомияслӧн — «репо», маддяръяслӧн — «рока».

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.