Батиев Дмитрий Александрович

Батиев Дмитрий Александрович
Чужан лун:	1896-ӧд вося йирым тӧлысь 19-ӧд лун(1896-10-19)
Чужанін:	Яренск уезд, Вӧлӧгда губерния, Россияса империя
Кулан кад:	1941-ӧд вося вӧльгым тӧлысь 22-ӧд лун(1941-11-22) (45 арӧс)
Куланін:	Ухтпечлаг[d], Коми Автономнӧй Сӧветскӧй Социалистическӧй Республика, РСФСР, Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяслӧн Союз
Канму:	Россияса империя  Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяслӧн Союз
Мыйся уджыс:	гижысь

Батиев Дмитрий Александрович семьякӧд

Батиев Дмитрий Александрович (1896—1941) – Коми асшӧр обласьт лӧсьӧдны вӧзйысь.

Олан туй

Дмитрий Батиев чужӧма 1896-ӧд вося йирым тӧлысь 31-ӧд лунӧ (выль стиль серти) Емдін районын Гам сиктса Кебырыб грездын гӧль кресьтянин семьяын. 1912-ӧд воын помалӧма Гамса кык тшупӧда школа. 1914–1917-ӧд воясын велӧдчӧма Кострома губерняса Хренов карын велӧдысьяслӧн семинарияын.

1917-ӧд вося кӧч тӧлысьсянь 1918-ӧд вося урасьӧм тӧлысьӧдз велӧдӧма Зӧвсьӧртын да Гамын народнӧй школаын. Та кадӧ жӧ сійӧ веськӧдлӧма Зӧвсьӧртса вӧлӧсьт комитетӧн, сэсся сійӧс бӧрйӧны Зӧвсьӧртса волисполкомса веськӧдлысьӧн. 1918-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 2-ӧд лунсянь Батиев уджалӧма Яренск уездса органъясын. 1918-ӧд вося рака тӧлысьын Дмитрий Батиевӧс бӧрйӧны Зӧвсьӧрт вӧлӧсьтсянь кресьтяна да депутатъяслӧн III уездса съезд делегатӧн. Сэні сійӧс бӧрйӧны Яренск уездса исполкомӧ пырысьӧн. 1918-ӧд вося кӧч тӧлысьын Дмитрий Батиев пырӧ велӧдчыны Петроградса университетлӧн юридическӧй факультетӧ. Мӧд курсын висьӧм вӧсна сійӧ эновтчӧ велӧдчӧмсьыс да мунӧ гортас. 1920-ӧд воын куим тӧлысь велӧдӧма Айкатыласа школаын, а лӧддза-номъя тӧлысьӧ мунӧма Яренскӧ да пырӧма уджавны уисполкомӧ: вӧлӧма президиумӧ пырысьӧн да уездса совнархозлӧн веськӧдлысьӧн. 1920-ӧд вося кӧч тӧлысь 8-ӧд лунӧ Усть-Сысольскын вӧлӧа коми йӧзӧс велӧдӧм серти губерняса медводдза съезд, кӧні вӧлі шуӧма лӧсьӧдны зыряна юкӧд, кытчӧ бӧрйисны Дмитрий Батиевӧс, А.Молодцовӧс да Георгий Старцевӧс.

Москваын удж

• 1920, вӧльгым тӧлысь 1-ӧд лун – Д.Батиевӧс командируйтісны Москваӧ. Наркомнацлӧн коллегия индӧ сійӧс Наркомнац бердын Коми представительствоӧн веськӧдлысьӧн. Зыряна юкӧд водзмӧстчис Усть-Сысольскын Коми муын медводдза вылыс тшупӧда велӧдчанін – народнӧй велӧдӧмлӧн институт – восьтӧмын. Сэсся Д.Батиев дасьтіс ВЦИК-лӧн президиумӧ да Наркомнацӧ докладъяс, кӧні гӧгӧрвоӧдіс Коми му торъя мутасӧ торйӧдӧм коланлун йылысь.
• 1921, тӧвшӧр тӧлысь 9-ӧд лун – Дмитрий Александрович сёрнитіс Коми асвеськӧдлан республика лӧсьӧдӧм йылысь докладӧн, кӧні шуис: «В виду территориальной отдаленности народа коми от центра РСФСР не имеется никакой возможности учесть все нужды данного народа, не зная уклада его жизни, языка, культурного и экономического уровня, поэтому надо дать полную возможность на самоопределение и все права народу коми для выделения в отдельную самостоятельную единицу». Асвеськӧдлан республикаӧ Батиев вӧлі кӧсйӧ пыртны Усть-Сысольск уезд, Яренск да матысса уездъясысь коми вӧлӧсьтъяс, Перымса коми вӧлӧсьтъяс, Большеземельскӧй да Малоземельскӧй тундраяс, Улыс Печора, Войвыв Йиа океанысь матысса діяс, Улыс Об, кӧні вӧліны коми сикт-грездъяс. Индӧм муяссьыс Съездса делегатъяс мунісны паныд сӧмын Республикаын национальнӧй армия лӧсьӧдӧмлы.
• 1921, косму тӧлысь 25-ӧд лун – Д.Батиев аслас мӧвпъясӧн юксис Москваын Наркомнацын. Сэні сёрнитіс Сталин, коді шуис, мый Коми му колӧ торйӧдны, но оз кыдзи республика, а кыдзи асвеськӧдлан обласьт. 1921 вося ода-кора тӧлысь 5-ӧд лунӧ ВЦИК-лӧн президиум кӧсйысис лӧсьӧдны Коми асвеськӧдлан обласьт, а 1921 вося ода-кора тӧлысь 12-ӧд лунӧ вынсьӧдіс Наркомнац бердын Коми асвеськӧдлан обласьтлысь представительство, веськӧдлысьӧн индіс Д.Батиевӧс, а вежысьӧн – Г. Молодцоваӧс. Том веськӧдлысьлы ковмис разьны уна гӧрӧд, на лыдын - Коми муӧ оборудование, сёян-юан да бурдӧдчанъяс вайӧм. Колана чина войтыркӧд йитӧдъяс лӧсьӧдігӧн Д.Батиевӧс суклялісны, сійӧс вӧтлісны партияысь да вештісны уджсьыс. вӧльгым тӧлысь 29-ӧд лунӧ сійӧс пуксьӧдісны Лубянка тюрьмаӧ, кытысь сійӧс лэдзисны кык да джын тӧлысь пукалӧм бӧрын. Мыжсӧ эз аддзыны да 1922 вося сора тӧлысьын делӧсӧ вӧлі тупкӧма.
• 1922, лӧддза-номъя тӧлысь – Дмитрий Батиев воис Гам сиктӧ, кӧні лӧсьӧдіс пуӧн вӧдитчысьяслысь районса котыр, а сійӧс бӧрйисны веськӧдлысьӧн.
• 1923, лӧддза-номъя тӧлысь – Коми обласьтса пуӧн вӧдитчысьяслӧн I съезд вылын Д.Батиевӧс вӧлі бӧрйӧма тайӧ котырыслӧн обласьтса правлениеӧн веськӧдлысьӧн да облпрофсоветлӧн президиумӧ пырысьӧн.

Коми му туялан котырын

• 1924-1925 – Д.Батиев пырӧдчӧ Коми му туялан котырлӧн уджӧ.
• 1927, урасьӧм тӧлысь – Д.Батиев лоӧ краеведениелӧн СССР-са шӧр бюроӧ пырысьӧн.
• 1930, ода-кора тӧлысь – сійӧ ветліс Москваӧ чужан му туялысьяслӧн Ставсоюзса конференция вылӧ. Та бӧрын кутісны усьласьны чужан му туялысьяс вылӧ, весавны чужан му туялан котыръяс «буржуазнӧй национал-шовинизмысь». 58 статья серти пуксьӧдісны татшӧм туялысьясӧс, кыдзи Илля Вась, А.Чеусов, Сергей Попов, А.Мартюшов.
• 1933 – арестуйтісны кыдзи «национал-шовинистӧс» да «буржуазнӧй шовинистӧс».
• 1937 – пукаланінысь воис Сыктывкарӧ, сэсся муніс Кардорӧ, кӧні сійӧс 1937 вося арнас бара арестуйтісны.
• 1941, вӧльгым тӧлысь 22 лун – лыйлісны.
• 1989 — Батиевӧс реабилитируйтісны.

Ӧшмӧсъяс

• Жеребцов И. Л., Дмитриков М. Батиев Дмитрий Александрович // Республика Коми. Энциклопедия в 3-х томах. – Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1997. – Т. 1. – С. 248.
• https://web.archive.org/web/20111129111726/http://finugor.ru/leaders/candidate/18116
• Жеребцов И. Л. Дмитрий Александрович Батиев: Создатель Коми автономии, «враг народа», Почетный гражданин. К 95-летию Республики Коми. — Сыктывкар: ИЯЛИ Коми НЦ УрО РАН, 2016. — 64 с.

Видзӧдӧй тшӧтш

• Коми му туялан котыр
• Коми (Зыряна) асвеськӧдлан обласьт