Лыткин Георгий Степанович
| Лыткин Георгий Степанович | |
 | |
| Чужан лун: |
1835-ӧд вося лӧддза-номъя тӧлысь 6-ӧд лун |
|---|---|
| Чужанін: |
|
| Кулан кад: |
1907-ӧд вося косму тӧлысь 4-ӧд лун (71 ар) |
| Куланін: | |
| Мыйся уджыс: |
поэт, филолог, педагог, вуджӧдчысь, историк, этнограф, монголовед, финно-угрист, педагог, учитель средней школы, гимназии |
 Гижӧмтор в Викитеке | |
Лыткин Георгий Степанович (комиӧн Степан Гриш либӧ Ёгуш, 1835–1907) — нималана коми югдӧдысь, коми кыв сӧвмӧдысь, туялысь, вуджӧдчысь, педагог, коми гижысь, монголовед. Г.С. Лыткин аслас олан кадӧ вӧлі зэв тӧдчана мортӧн. Сійӧс пыдди пуктісны Петербургын, Вӧлӧгда губерняын, Калмыкияын.
Олан туй
[вежны | Вежны кодировкаын]Георгий Лыткин ужис 1835 вося лӧддза-номъя тӧлысь 6-ӧд лунӧ (важ стильын — ода-кора тӧлысь 25-ӧд лунӧ) Усть-Сысольск карын гӧльмӧм купеч семьяын. 1848 воын помаліс уезднӧй училище, 1845 воын — Вӧлӧгдаса гимназия, а 1859 воын — Петербургса университетлысь Асыввыв факультет.
Россияын 1860-ӧд воясся гыалан кадӧ Г.С. Лыткин вӧлі пырӧ Земля и воля гуся революционнӧй котырӧ. Тайӧ котырнас веськӧдлісны Н.Г. Чернышевский — ӧтарсянь, мӧдарсяньыс — А.И. Герцен да Н.П. Огарев, кодъяс вӧліны Лондонын. Котырлӧн медшӧр вынъясыс вӧліны Москваын, а Петыркарын Земля и воля котырӧ пырисны медъёна том йӧз, на лыдын и Г.С. Лыткин. Сылӧн квартираас вӧлі гуся типография. Сёрӧнджык, кор революция гыыс чиніс, Георгий Лыткин велӧдіс петербургса гимназиаясын.
Куліс 1907 вося косму тӧлысь 4 лунӧ Петербургын.
Гижан удж
[вежны | Вежны кодировкаын]Студенталігӧн сійӧ босьтчыліс гижны кывбуръяс. 1855 воын сылысь вӧлі йӧзӧдӧма кык гижӧд: «Коми бӧрданкыв Николай Мудрый кулӧм вылӧ» да «Коми кыв-вор Александр Николаевич царство пуктысьӧм вылӧ». Сэки жӧ сійӧ гижӧ «Ном» да «Сьӧлӧм пессьӧм» кывбуръяс.
Водзӧ Г.Лыткин эз нин босьтчыв лӧсьӧдавны поэтическӧй гижӧдъяс, а став сьӧлӧмнас пырӧдчис вуджӧдчӧмӧ да научнӧй уджӧ. Медтӧдчанаторйӧн сылӧн лои «Зырянскӧй край при епископах пермских и зырянский язык» книга.
Георгий Степанович пуктіс ассьыс пай тшӧтш серпаса коми литература лӧсьӧдӧмӧ. «История коми литературы» дасьтысьяс мӧд томын пасйылісны, Ёгуш пӧ петкӧдлӧма ассьыс енбисӧ кыдзи вуджӧдчысь, комиӧдӧма коми да роч кывъяс вылысь. Пасйылӧм нин «Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык» небӧгын эмӧсь татшӧм юкӧнъяс: «Переводы с русского языка на зырянский», «Переводы с зырянского языка на русский» (тані вайӧдӧма мойдъяс да с.в.). Эм «Молитвы» — «Келмӧмъяс» юкӧн. Вуджӧдӧмӧн йӧзӧдӧма тшӧтш «Жизнеописание св. Стефана, просветителя зырян» - «Коми войтырӧс Кристос нимӧ пыртысь вежа Степанлӧн олӧм-вылӧмысь». Водзӧ нуӧдіс, сӧвмӧдіс Г.С.Лыткин коми войтырлысь уна нэмся нин традиция — вуджӧдіс вичко гижӧдъяс, небӧгъяс торъя нин Вежа Петыркарын оліг-ужалігӧн.
Кыдзи тӧдса, Г.С. Лыткинлӧн видзӧдласъясыс вӧлі топыда йитчӧмаӧсь кристиана культуракӧд. Дерт, эз ӧтдортлы сійӧ тшӧтш мукӧд йӧзлысь культура — шуам, ас кадӧ сійӧ туявлӧма калмыкъяслысь оласногсӧ да важ гижӧдъяссӧ — «асыввывса» войтырлысь (найӧ, кыдзи тӧдса, Буддалы эскысь ламаистъяс). Век жӧ ёнджыкасӧ сійӧ вӧлі коми история да культура туялысь-велӧдысь, кыдзи шулісны войдӧр, «зыряновед», сідзжӧ коми культура сӧвмӧдысь.
Георгий Лыткинӧс ёна кыскылӧма коми фольклор. Та йылысь висьталӧны сылӧн татшӧм пасйӧдъяс: «Луна коми ногӧн Тӧлысь… Мифологияын комияс ловзьӧдӧны Шонді, Тӧлысь — найӧ ставсӧ вӧчӧны тшӧтш йӧз моз. Сідз, Шонділӧн эм пи, Тӧлысьлӧн эм гӧгапи..». Шонді, тӧлысь паныдасьлӧны Ёгушлӧн некымын кывбурын. Корсюрӧ налы лӧсялӧ аслыспӧлӧс вежӧртас.
Илля Вась унакодь гижліс Г.С. Лыткин йылысь, нимӧдіс сійӧс «коми гижӧдлӧн ыджыдайӧн». 1926-ӧд воӧ Канкарын лэдзӧм «Коми гижысьяс» небӧгын (сійӧс вӧлі сиӧма Ёгушлы) Илля Вась висьталӧма коми туялысь да гижысь йылысь, сылӧн гижан удж да олан туй йывсьыс. Илля Вась пасйӧма да вайӧдӧма Г.С. Лыткинлысь «Олан-вылан туйӧй» кывбур, сэки жӧ нимтӧма сійӧс «сьыланлыддянӧн». В.И. Лыткин пасйӧма тшӧтш: «Тайӧ сьыланлыддяныс (ас киӧн гижӧм) меным сюри Академия Наукаысь. Сэні нӧшта на эмӧсь Степан Ёгорлӧн сьыланлыддянъяс» А.К. Микушев «Коми литература да народная поэзия» небӧгын (Сыктывкар, 1961), казьтылӧма Г.С. Лыткинлысь «Ыджыд вӧт», «Вӧйпӧм коми йӧзлы», «Кутш, каля, курӧг» да мукӧд кывбура гижӧд.
Г.С. Лыткин кывбуръяссӧ мукӧд дырйи лӧсьӧдлӧма некымын вариантын, абу ӧтчыдысь дасьтылӧма гижӧдсӧ. Дерт, мукӧд вариантсӧ коми поэзия туялысьяс донъявлӧмаӧсь абу ӧткодя кыдзи ХІХ-ӧд нэмӧ, сідз и бӧръяджык кадӧ.
Г.С.Лыткин эскӧ тӧдӧмлунӧ, велӧдчӧмӧ, шыӧдчӧ коми морт дорӧ кывбура визьӧн, висьталӧ татшӧм кӧсйӧм: «...Бур гижӧдӧн сяммӧдсьыны».
Кывбуралысьыс аслас гижӧдъясын петкӧдлӧ мортлысь эбӧссӧ, мукӧддырйи тшӧтш эбӧстӧмлунсӧ, либӧ серпасалӧ шудсӧ да сійӧс воштӧмсӧ. «Ном» кывбур важ коми литература туялысьяс шуӧмаӧсь «психологическӧй этюд» (тадзи пасйӧма «История коми литературы» небӧгын, казьтылӧм нин мӧд томын). «Оланвылан туйӧй» кывбурын сёрниыс мунӧ сы йылысь, мый чужан мусянь, гортсянь ылын олысь ӧтка мортлы мукӧддырйи овлӧ зэв сьӧкыд, мортыс та кадӧ вермӧ чегсьыны, воштыны асьсӧ.
Г.С. Лыткин вуджӧдіс тшӧтш коми кыв вылӧ К.Д.Ушинскийлысь мойдъяс да сьыланкывъяс. Тайӧн сійӧ петкӧдліс, мый коми кыв вылын позьӧ гижны и мойдъяс, и кывбуръяс, и сьыланкывъяс.
Туялан удж
[вежны | Вежны кодировкаын]Лыткин Г.С. 1859-1861 воясӧ ветліс экспедицияӧ калмыкияса степъясӧ (Астрахань да Ставрополь губерняясӧ, Донскӧй войска обласьтӧ). Тайӧ ветлігас аддзис важся калмык литературалысь некымын гижӧд, вуджӧдіс да йӧзӧдіс. Туясьӧмъяс бӧрын сійӧс кутісны лыддьыны тӧдчана археограф-калмыковедӧн да монголоведӧн, важся калмык да монгол гижан культура туялысьӧн.
Небӧгъяс
[вежны | Вежны кодировкаын]- Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык. 1889
- Зырянско-русский букварь и сведения из грамматики церковно-славянского и русского языков.
- Русско-вотско-зырянский словарь
Паметь
[вежны | Вежны кодировкаын]
- 2012 воын Сыктывкарын восьтісны Георгий Лыткинлы сиӧм казьтылан пӧв «Октябр» кинотеатр стенын.[1]