Конкка Унелма Семёновна

Унелма Семёновна Конкка (фин. Unelma Konkka) (1921—2011) — Сӧвет да Рочму кадся карел гижысь, вуджӧдчысь, фольклор туялысь. СССР-са гижысь котырӧ пырысь.

Олан туй

Унелма Конкка чужӧма 1921-ӧд вося моз тӧлысь 21-ӧд лунӧ близ села Токсово Петроград губернияысь Шлиссельбург уездса Конколово (фин. Konkkala) грездын (Токсово сиктсянь неылын) (ӧні Ленинград обласьтса Всеволожск район). Инкери крестьян семьяын вӧлӧма дасӧдӧн. Рӧдыс — Корвела.

Батьыс — Симо Конкка, революцияӧдзыс вӧлӧма грездса старостаӧн, сійӧс бӧрйылӧмасӧь мирӧвӧй суддяӧн. Гортас вӧлӧма унасикас небӧг — Библиясянь Карл Марксӧдз да Жан-Жак Руссоӧдз. Мамыс — Катри Ванханен. Ставнас семьяас вӧлӧма 12 кага, на пиысь витыс кулӧма ичӧтӧн.

Тартуын мир йылысь сёрнитчӧм кырымалӧм бӧрын 1921-ӧд вося лӧддза-номъя тӧлысьын Конккалӧн семьяыс бергӧдчӧма гортас Суомиысь, кытчӧ пышйылӧма 1919-ӧд вося репрессияысь, кодӧс вӧлі нуӧдӧ Сӧвет власьт Войвыв Инкери олысьяслы паныд. Воӧм бӧрын недыр мысти и чужӧма Унелма.

1931-ӧд воын Конккалысь семьясӧ вӧлі кулачитӧма: батьсӧ, мамсӧ, Урхо да Унелма челядьыскӧд ыстӧмаӧсь Сибырӧ. Кык во мысти мамыслы кык челядьыскӧд лэдзӧмаӧсь бергӧдчыны Сибырсьыс. Найӧ воӧмась абу гортаныс, кытысь керкасӧ конфискуйтӧмаӧсь, а Карелияса Ругозеро сиктӧ, кӧні олӧма Унелмалӧн ыджыдджык чойыс, Хилмаыс, уджалӧма велӧдысьӧн. Батьсӧ жӧ Рытыв Сибырсянь мӧдӧдӧмаӧсь асыв-войвыв Якутияӧ, Верхоянск гӧгӧрӧ, кӧні сійӧ кулӧма 1933-ӧд воын. Сэсся Хилма чойсӧ вуджӧдӧмаӧсь велӧдны Реболы сиктӧ, кӧні Унелма и помалӧма 7 класс.

1936-ӧд воын Унелма вуджӧма Петрозаводскӧ, кӧні кык во велӧдчӧма рабфакын, сэсся пырӧма велӧдчыны Педагогика институтӧ. Сӧветскӧ-финскӧй война пансьӧмкӧд йитӧдын 1939-ӧд воын велӧдчӧмысь ковмӧма эновтчыны. 1940-ӧд восянь велӧдчӧма Карело-Финсӧй канму университетын, мый вӧлі лӧсьӧдӧма Педагогика институт подулын. Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ Унелма эвакуируйтчӧма Удмуртияӧ, кӧні уджалӧма Ижкарса военнӧй заводлӧн подсобнӧй овмӧсын.

1944-ӧд воын сійӧ бергӧдчӧма Петрозаводскӧ. Регыд эвакуацияысь Сыктывкарысь бергӧдчӧма и университетыс, кодӧс кутӧмаӧсь шуны Петрозаводскса канму университетӧн. 1946-ӧд воын Унелма помалӧма университетсӧ да распределение серти мунӧма Тартуӧ, кӧні велӧдӧма роч кыв да литература школаын.

1947-ӧд воын пырӧма велӧдчыны Петрозаводск университетса аспирантураӧ. 1948-ӧд воын босьтӧма академическӧй отпуск, вуджӧма Калевала районса Ухта посёлокӧ, кӧні вит во велӧдӧма школаын роч кыв да литература. 1953-ӧд восянь Унельма водзӧ велӧдчӧма Ставмирса литература институт бердса аспирантураын фольклористика серти. 1957-ӧд воын бергӧдчӧма Петрозаводскӧ, босьтчӧма уджавны СССР-са наукаяс академиялӧн Коми филиалса Кыв, литература да история нститутын, кӧні и уджалӧма 20 во чӧж.

Кулӧма 2011-ӧд вося ода-кора тӧлысь 4-ӧд лунӧ Лаппеэнранта карын (Финляндия).

Семья

• Верӧсыс: Пекка Пертту — гижысь.
• Пияныс: Алексей Конкка — этнограф; Арви Пертту — гижысь.
• Ыджыдджык вокыс: Юхани Конкка (1904—1970) — Суомиса гижысь.

Туясян удж

1966-ӧд воын дорйӧма кандидат ним вылӧ диссертация «Карелса сатираа мойд» тема серти, мый подулын бӧрынджык вӧлі йӧзӧдӧма монография.

Сідзжӧ йӧзӧдӧма кык тома карел мойдъяс, кытчӧ пыртӧма 171 мойд. Медводдза томас — «Карельские народные сказки» (Наука, 1963 во) — пырисны войвыв Карелияса да сегозероса мойдъяс, мӧдас — «Карельские народные сказки. Южная Карелия» (1967 во) — ливвикъяслӧн да людикъяслӧн мойдъяс. Мойдъяссӧ йӧзӧдӧма сёрнисикассӧ вежлавтӧг.

Унелма Конкка чукӧртӧма фольклорсӧ Карелияса уна районын. Медся ёна сійӧс вӧлі кыскӧ Сегозеролӧн озыр традицияыс, кӧні туялысь медводдзаысь вӧлӧма 1967-ӧд воын. Паданаын вӧлі котыртӧма комплекснӧй отряд, кытчӧ пырисны фольклор, этнография да кыв туялысьяс, фин туялысьяс, кодъяс 1972—1976-ӧд воясӧ чукӧртісны уна материал, мый подув вылын петісны фольклор да этнографияысь кык небӧг. Медводдза небӧгсӧ, «Духовная культура сегозерских карел конца XIX — начала XX в.» (1980 во), дасьтісны Унелма Конкка да сылӧн Алексей пиыс, коді гижис праздникъяс йылысь юкӧн. Тані уна вайӧдӧма обряд да праздникъяс йылысь устнӧй висьтъяс. Небӧгас сідзжӧ туялӧма Сегозеролы лӧсялана медваж жанръясысь ӧти — бӧрдӧдчанкыв.

Унелма Конкка туялӧма сідзжӧ бӧрдӧдчанкывъяс гуасян да кӧлысь обрядъясын. Та серти туялысь дасьтӧма «Поэзия печали. Карельские обрядовые плачи» монография (1975). Нималана роч фольклор туялысьяс Б. Н. Путилов да К. В. Чистов зэв вылӧ донъялісны тайӧ уджсӧ да вӧзисны авторыслы дорйыны доктор ним вылӧ диссертация пыдди. Сэк кадӧ жӧ институтса веськӧдлысьяс да партия шуӧма уджсӧ идеологиялы лӧсявтӧмӧн да абу лэдзӧма йӧзӧдны торъя небӧгӧн. 1985-ӧд воын монографияыс петӧма Суомиын фин кыв вылын «Ikuinen ikävä. Karjalaiset riitti-itkut» («Помтӧм шог. Карелияса обрядӧвӧй бӧрдӧдчӧмъяс») ним улын Фин литература Котырлӧн серияын. Тайӧ зэв аслыссикас удж, кӧні туялӧма ӧти жанр — карелса бӧрдӧдчанкыв. Рочӧн небӧгсӧ вӧлі йӧзӧдӧма сӧмын 1992-ӧд воын. 2014-ӧд воын монографияыслӧн медводдза юкӧныс вӧлі йӧзӧдӧма япон кыв вылын (вуджӧдӧма Рёко Ямагути).

Унелма Конкка ставнас йӧзӧдӧма 100 сайӧ туясян удж.

Гижан удж

Унелма Конкка тӧдса сідзжӧ кыдзи кывбур да проза гижысь, коді гижӧма фин кывйӧн Катри Корвела гусяним улын. 1981-ӧд восянь — СССР-са гижысь котырӧ пырысь. Кывбуръяссӧ гижӧма верлибрӧн. Найӧс вуджӧдӧма эст, маддяр да мордва кывъяс вылӧ.

Унелма вуджӧдӧма художествоа литература фин кыв вылысь рочӧ.

У. Конкка — Суомиса Литературнӧй котырӧ, «Калевала» котырӧ да М. Кастрен котырӧ пырысь, фольклористъяслӧн ставмирса ассоциация да Карелияса просветительскӧй котырӧ пырысь.

Небӧгъяс

Монографияяс рочӧн

• Карельская сатирическая сказка. — Л.: Наука, 1965. — 152 с.
• Духовная культура сегозерских карел конца XIX — начала XX века / ИЯЛИ, Карельский филиал, АН СССР. — Л.: Наука, 1980. — 214 с.
• Поэзия печали: Карел. обрядовые плачи. — Петрозаводск: КНЦ РАН, 1992. — 295 с.

Монография фин кывйӧн

• Ikuinen ikava: karjalaiset riitti-itkut. — Helsinki: Suomalaisen kirjallisuuden seura, 1985. — 206 s.

Фольклор чукӧръяс рочӧн

• Карельские народные сказки. — Петрозаводск, 1959. — 207 с.
• Игла, белка и рукавица: Карельские сказки. — М.: Детгиз, 1960. — 157 с.
• Карельские народные сказки. — М.; Л., 1963. — 528 с. (карел да роч кывъя текстъяс орччӧн)
• Карельские народные сказки: (Южная Карелия). — Л.: Наука, 1967. — 520 с. (карел да роч кывъя текстъяс орччӧн)
• Карельские сказки / Пер. с карел. — Петрозаводск: Карелия, 1971. — 160 с.
• Карельские народные сказки. — М.: Дет. лит., 1972. — 128 с.
• Кантелетар: Избранные песни. М.: Современник, 1985. — 399 с.
• Сказки Эро Салмелайнена. — М.: Современник, 1991. — 320 с.
• Волшебный короб: Фин. народные сказки. — Петрозаводск: Карелия, 1993. — 191 с.

Фольклор чукӧръяс фин кывйӧн

• Sinipetra: karjalaisia satuja. — Petroskoi, 1969. — 160 s. [Кельыдлӧз важенка]
• Avaimeton vakka: Suomalaisia kansansatuja. — Petroskoi: Karjala, 1993. — 192 s.: kuv. [Чуймӧдана куд]

Художествоа литература

Рочӧн

• Я волю дал любви: — М.: Современник, 1985. — 111 с.
• В утро жизни…; Не сердитесь, дети… — Петрозаводск: Б.и., 1994. — С. 52—53.
• У заброшенной хижины:: Стихи // Здесь начинаются дороги: Антология писателей.

Фин кывйӧн

• Aikojen aania kuuntelen: Runoja. — Petroskoi: Karjala, 1977. — 52 s. [Кадлысь шыяс кывзігӧн]
• Kevatvyory: Karjalan kirjailijain ja kynailijain julkaisu. — Petroskoi, 1980. — 270 s. [Тувсовъя бузгӧм]
• Minun maani: Neuvosto-Karjalan suomenkielista runoutta vuosilta 1941—1979. — Petroskoi, 1981. — 366 s. — Sisallosta: K. Korvela — S. 315—319. [Менам муӧй]
• Laulu lokakuulle: Runoantologia. — Petroskoi: Karjala, 1987. — 207 s. [Октябрлӧн сьылан]
• Uinuvat vaarat: Runoja. Petroskoi: Karjala, 1983. — 38 s. [Вуналысь мылькъяс]
• Virran tuolla puolen: Kertomuksia. — Petroskoi: Karjala, 1996. — 127 s. [Сійӧ кыскысь мӧдлапӧлыс]
• Heijastuksia: Runoja vuosilta, 1966—1999. — Petroskoi: Periodika, 1999. [Вуджӧр]

Ӧшмӧсъяс

• Конкка Унелма Семёновна // Писатели Карелии: биобиблиографический словарь / ИЯЛИ, Карельский научный центр РАН; [сост. Ю. И. Дюжев; ред.-библиогр. Н. В. Чикина]. — Петрозаводск, 2006 — С. 285—287.
• У истоков карельской фольклористики. Вып. 4. К 90-летию У.С. Конкка. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2011. — 80 с.
• Девяностолетие Унелмы Конкка // Коренные народы Карелии (рочӧн; 2011.09.12 лун)