Старцев Георгий Афанасьевич
| Старцев Георгий Афанасьевич | |
| Чужан лун: |
1902-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 21-ӧд лун[1] |
|---|---|
| Кулан кад: | |
| Мыйся уджыс: | |
Старцев Георгий Афанасьевич (Опонь Ёгор; 1902—1943) — коми гижысь, кыв туялысь, этнограф.
Олан туй
[вежны | Вежны кодировкаын]Георгий Старцев чужис 1902 вося урасьӧм тӧлысь 21-ӧд лунӧ Яренск уездса Онежье вӧлӧсьтысь Катыдпом грездын (ӧні — Коми Республикаса Княжпогост район). Сылӧн медводдза велӧдысьӧн лоис батьыс. 1916 воын помаліс Туръяыбын вичкобердса школа. Сэсся бать-мамыс мӧдӧдісны писӧ Соловецкӧй манастырӧ, кысянь пырис велӧдчыны Гамса кыквося школаӧ. Сійӧс эштӧдӧм бӧрын 1918 воын пырис велӧдчыны Емдінса велӧдысьяслӧн семинариаӧ.
1919 воын доброволечӧн тышкасис Гӧрд армиаын, воюйтіс Коми муын, Войвыв Двинаын, Петроград улын Юденичлы паныд. 1920 во пансигӧн водзӧ велӧдчис Яренскын велӧдысьяслӧн куимвося курсъяс вылын. Зыряна-коми югдӧдӧм серти Войвыв Двина губерняса I-дза съезд дырйи, мый вӧлі Усть-Сысольскын 1920 вося кӧч тӧлысь 12—13-ӧд лунъясӧ, пырӧдчис коми (зыряна) автономия лӧсьӧдӧм йылысь сёрниӧ. Сійӧс бӧрйисны РСФСР-са национальносьтъяслӧн делӧяс кузя народнӧй комиссариатысь Зыряна юкӧнӧ пырысьӧн. Сэні уджаліс 1920-ӧд вося кӧч тӧлысьсянь 1921-ӧд вося тӧвшӧр тӧлысьӧдз Зыряна юкӧдын секретарӧн. 1921-ӧд вося тӧвшӧр тӧлысьӧ бӧр воис Усть-Сысольскӧ, лои Йӧзӧс велӧдан Институтса студентӧн, медым мунны велӧдны коми школаясӧ. 1921-ӧд вося кӧч тӧлысьӧ Георгий Старцевӧс мӧдӧдӧны велӧдчыны Петроградса университетӧ.
1921—1924 воясӧ Старцев — ФОН ун-тын общественнӧ-педагогическӧй юкӧнса студент. Ӧттшӧтш велӧдчис географическӧй факультетса этнография юкӧнын. Сылӧн уджлӧн научнӧй веськӧдлысьясӧн вӧліны социолог да юрист Н. А. Гредескул, этнографъяс Л. Я. Штернберг да В. Г. Богораз-Тан.
Университет помалӧм бӧрын сійӧс кольӧдісны сэтчӧ: медводз социология кафедраӧ, а 1925 вося косму тӧлысьсянь — Рытыввыв да Асыввыв литература да кыв институтлӧн (ИЛЯЗВ) асыввыв подсекцияса научнӧй сотрудникӧн. 1926 вося рака тӧлысьсянь 1929 вося кӧч тӧлысьӧдз — Рытыввыв да Асыввыв литература да кыв институтын аспирант.
1932 восянь Георгий Старцев уджаліс Коми канмуса педагогика институтын, 1932 восянь — Коми обласьтса краеведческӧй музейын директор.
1936 вося кӧч тӧлысьӧ Г. Старцев бергӧдчис Ленинградӧ, велӧдіс школаясын. 1936 вося вӧльгым—ӧшым тӧлысьясӧ сёрнитчӧм серти уджаліс Публичнӧй библиотекаын, а 1937 вося рака тӧлысь 29-ӧд лунсянь лӧддза-номъя тӧлысь 29-ӧд лунӧдз уджаліс штатас научнӧй литература юкӧдын 1-дза разряда библиотекарӧн. Веськӧдліс юкӧдас асыввыв-фин котырӧн. Библиотекаысь уволитісны 1937 вося лӧддза-номъя тӧлысь 27-ӧд лунӧ.
Сыктывкарын олігӧн 1936 вося моз тӧлысь 20-ӧд лунӧ Г. Старцевӧс вӧтлісны ВКП(б)-ысь. 1937 вося моз тӧлысь 18 лунӧ сійӧс арестуйтісны Ленинградын «Контрреволюционная организация блока правых, троцкистов и буржуазных националистов во главе с первым секретарем Коми обкома ВКП(б) А.А. Семичевым» делӧ серти. 1938 вося лӧддза-номъя тӧлысьӧ Урал кытшса НКВД войскалӧн военнӧй трибунал пуксьӧдіс 10 во кежлӧ. 1940 восянь Г.А. Старцев вӧлі ссылкаын Красноярск крайын. Сэсся муніс фронт вылӧ. Усис Айму вӧсна Ыджыд тыш дырйи 1943 воын Сталинград улын.
Реабилитируйтісны 1956 воын, партияӧ бӧр босьтісны 1989 воын.
Туясян удж
[вежны | Вежны кодировкаын]Георгий Старцев аспирантӧн на босьтчис туявны коми, перымса коми, яранъяс (ненча), ӧстякъяс (хантъяс), вӧгулъяс (манси) войтырлысь йӧзкостса культура да кывъяс.
Аспирантураын ветлӧдліс Н.Я. Маррлӧн яфетическӧй семинарӧ, финн-йӧгра кывъяс йылысь тӧдмаліс Д.В. Бубрих да Н.Н. Поппе семинаръясысь. 1927 воын куим тӧлысь стажируйтчис Хельсинки университетлӧн да Берлин университет бердса Венгер институтлӧн финно-угроведение кафедраясын. Та кындзи унаысь ветліс чукӧртны материал экспедицияӧ: Коми (Зыряна) асвеськӧдлан обласьтӧ, Урал обласьтса Перым Коми кытшӧ, Тобольск губерняса Березов уездӧ, Кардор губерняса Большеземельскӧй тундраӧ.
Аспирантӧн на велӧдіс Ленинград канму университетысь география факультетлӧн этнография юкӧнын (финн-йӧгра этнографияысь семинарий, перымса финн-йӧгра этнографияысь курс). 1925 восянь велӧдіс Войвывса войтыръяслӧн Институтын ӧстяк да вӧгул кывъяс. 1928 восянь — Ленинградса канму педагогика институтлӧн коми юкӧнын доцент (коми войтырлӧн этнография да история), 1931 восянь — ЛИЛИ-ын этнография кафедраса велӧдысь.
ВКП(б)-ӧ пырысьӧн Старцев ноксис общественнӧй уджӧн. Вӧлі пырӧ Ленинградсянь краеведениелӧн Шӧр Бюроӧ, Ленинградса СНР бюроӧ. Вӧлі веськӧдлӧ Ленинградса некымын заводын ленинизм да ӧнія политика партшколаясӧн (Коминтерн нима, Н.Г. Козицкий нима, А.Н. Радищев нима, А.П. Леонов нима трампаркын и с.в.).
1931 воын Сыктывкарын восьтісны Коми канмуса педагогика институт да ӧттшӧтш тупкисны Ленинградса да Вӧлӧгдаса институтъясысь коми юкӧнъяс. Велӧдчысьясӧс да велӧдысьясӧс вуджӧдісны Сыктывкарӧ. 1932 вося тӧвшӧр тӧлысь 16 лунсянь Георгий Старцев кутіс веськӧдлыны Коми канмуса педагогика институтын велӧдан юкӧнӧн да история кафедраӧн. Сыктывкарӧ вуджӧдӧмсӧ Г.А. Старцев лыддис «ыстӧмӧн»: сійӧ кӧсйис эз велӧдны, а нуӧдны туясьӧмъяс. Та вӧсна уджаліс дыша, водзмӧстчӧмтӧг. 1935 вося кӧч тӧлысьӧ сійӧс уволитісны Коми институтысь («за невозможностью нагрузить его по специальности»). Медшӧр уджӧн Сыктывкарын сылӧн лои Коми обласьтса краеведческӧй музей, кӧні директораліс 1933 восянь нин. Та кадӧ гижис «Зыряне» ыджыд удж — Сӧвет кадся медводдза монографическӧй очерк, мый коли йӧзӧдтӧг.
Старцев гижис 40 сайӧ удж яран, хант, манси да коми войтырлӧн история, этнография да кывйысь. Йӧзӧдсьыны кутіс 1923 восянь, кор петіс комиӧн 1-дза тшупӧда школаяслы методическӧй пособие. 1927 восянь Н.Н. Поппекӧд йӧзӧдіс «Финно-угорские народы» небӧг, мый серти 1950-ӧд вояс помӧдз велӧдісны тайӧ войтырыслысь йӧзкостса культурасӧ. Сідзжӧ лэдзис «Остяки» да «Самоеды» небӧгъяс. Уджъясас вӧлі пыртӧма ас чукӧртӧм уна полевӧй материал. Мукӧд мытшӧдсӧ вӧлі гӧгӧрвоӧдӧ «яфетическӧй теории» боксянь, мый оз лӧсяв збыльыслы. Старцевӧн чукӧртӧм уна этнографическӧй материал вошис арестуйтігас.
Гижан удж
[вежны | Вежны кодировкаын]1920-ӧд вояссянь Опонь Ёгор гижліс кывбуръяс, лӧсьӧдіс повесьт (эз и йӧзӧдлыны).
Небӧгъяс
[вежны | Вежны кодировкаын]- Свадебные причитания зырян // Материалы по свадьбе и семейно-родовому строю народов СССР. — Ленинград, 1926.
- Финно-угорские народы: Очерки. — Ленинград, 1927. (соавтор Н.Н. Поппе)
- Остяки: Социально-этнографический очерк. — Ленинград, 1928.
- Важӧн да ӧні. — Усть-Сысольск, 1929.
- Самоеды (ненча): Историко-этнографические исследования. — Ленинград, 1930.
Ӧшмӧсъяс
[вежны | Вежны кодировкаын]- Старцев Георгий Афанасьевич
- Старцев Георгий Афанасьевич — первый профессиональный этнограф
- Сова В.А. Неизвестные фотографии этнографа Г.А. Старцева // Известия Общества изучения Коми края. — Сыктывкар, 2007. — № 1 (10).
- Сотрудники РНБ — деятели науки и культуры