Кӧин

Кӧин

Кӧинъяс

Кӧин (латин Canis lupus; рочӧн волк) — понлӧн кодь мыгӧра хищнӧй вӧрпа.

Ыджда да рӧм

Шӧркоддьӧмас кузьтаыс метрӧн-джынйӧн, сьӧктаыс 50 килограмм, но медся гырысьясыслӧн овлывлӧ 96-ӧдз. Коми муын паныдасьлӧ кык сикас кӧин: пармаса да тундраса. Тундрасаыс, кӧть и жеб пармаса кӧинысь, тшӧкыд да пашкыр гӧныс вӧсна петкӧдчӧ ыджыдджыкӧн.

Юрыс кӧинлӧн ыджыд да сьӧкыд, увлань копыра, паськыд кымӧса, вына черлыяса, синмыс кольквиж, ныр-вомыс кузиник, но тшӧтшыд, пельыс сувтса. Сьыліыс ён да, верстьӧ кӧин вомас босьтӧмӧн вермӧ кокньыда нуны ыджыд межӧс. Кынӧмыс нюрсмунӧма, бӧжыс век люньвидзӧ. Гӧныс руд, гӧрдоват либӧ сьӧдоват рӧмсера. Кокыс вӧсньыд, сы вӧсна, джуджыд лымъя дырйи вӧрӧд собавны сьӧкыд да, кӧинъяс петӧны туйяс вылӧ.

Ветлӧдлӧны гӧнитӧмӧн либӧ восьлалӧмӧн. Зэв вына-эбӧса пемӧс, тӧвъяснас ӧти войӧн вермӧ ылыстчывны 150 километр сайӧдз. Кӧин чукӧр зільӧ мунны ӧти визьӧд, бӧръяясыс тувччалӧны воддзаыслӧн кок туйӧ. Чукӧрас овлывлӧ ӧти котырса дасысь унджык кӧин. Пӧрысь бать-мамыскӧд ӧтувтчӧны бӧръя кык позтырса том пияныс. Кӧинлӧн котӧртан ӧдыс зэв ыджыд, кокньыда суӧдӧ тэрыб кӧчӧс. Бура уялӧ.

Сёян

Пӧткӧдчӧны вӧрса да гортса пемӧсъясӧн, куталӧны ылалӧм понъясӧс, пӧткаясӧс, шыръясӧс, лягушаясӧс. Оз ӧтдортны и кулӧм ловъяслысь дуксьӧм яйсӧ. Туй морт вылӧ уськӧдчывлӧны шочиника, сӧмын дурмӧм кӧинъяс. Тшыг пӧраӧ весиг сёйлывлӧны ас котырса укшальмӧм либӧ доймӧм кӧинӧс. Кыйдӧссӧ шедӧдӧны вӧтлысьӧмӧн, а сідзжӧ дзебасын кыйӧдчӧмӧн. Ӧтпырйӧ сёйны вермӧны зэв уна. Сизима либӧ даса кӧин чукӧр войбыдӧн дзоньнас вильӧдӧ вӧвлысь тушасӧ. Но вывті уна ньылалігӧн лишнӧйсӧ рушкусьыс бӧр быликтӧны.

Уна лёк вӧчӧны кӧинъяс кыдзи вӧрса пемӧсъяслы, сідзи и йӧзлы, медвойдӧр, дерт, ыж видзысьяслы да кӧр видзысьяслы. Усьласьӧны йӧраяс вылӧ. Веськаласны кӧ кӧр стада вылӧ, ӧти здукӧн удитӧны джагӧдны да дойдавны дасысь унджык кӧрӧс. Колян нэм помын Коми муын кӧинъяслысь лыдсӧ артавлісны кык сюрс гӧгӧр. Быд во пӧ Комиын вӧралысьяс кыйлывлӧны 175-ӧс кымын.

Поздйысьӧм

Кӧинъяслӧн пышъялан кадыс урасьӧм да рака тӧлысьясӧ. Кырсасигас гоз-мӧд ай вӧтлысьӧ энь кӧин бӧрся. Айясыс пурсьӧны ӧта-мӧдыскӧд. На пиысь медся вынаыс и гозйӧдчӧ эньыскӧд да локтан воӧдз сэсся оз нин торйӧдчыв сыкӧд. Нӧбасян кадыс кыссьӧ куим тӧлысьӧдз.

Вайсигкежлас кӧин гозъя лӧсьӧдӧны поз. Овмӧдчӧны васянь неылӧ: вӧрса веретя вылӧ, нюръяс костӧ, тіль пытшкӧ, вӧрсялӧм кырӧмӧ. Восьса эрд вылӧ поздйысигӧн му пытшкӧ кодйӧны пырмӧс (гу). Вайсьӧ энь кӧин ода-кора тӧлысь пуксигӧн. Позтырас 5–6 кӧинпи, но овлывлӧ и дас кыкӧдз. Кӧинпиян синмасьӧны кык вежон мысти, мамыс нёньӧдӧ найӧс квайт вежон чӧж. Верстяммӧны куим арӧс тыртігӧн. Олан нэмыс кӧинъяслӧн дас квайт воӧдз.

Рӧдвуж кывйын

Тайӧ лёк вӧрпасӧ кӧинӧн нӧшта шуӧны перымса комияс, удмуртъяслӧн сійӧ лоӧ «кион». Мукӧд рӧдвуж войтыр пиысь быдӧн нимтӧ ас ногыс: суомияслӧн — «susi», марилӧн — «пире», эрзя да мокшалӧн — «врьгаз», маддяръяслӧн — «farkas».

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.