Чирк

Чирк

Чирк (латин Tettigonioidea; рочӧн кузнечик) — веськыд бордъя гагъяслӧн сикас.

Паськалӧм

Чиркъясӧс лыддьӧны медважся ловъя ловъясӧн таладор югыдас. Мусярвывса чиркъяслысь став сикассӧ арталӧны 7 сюрсӧдз.

Олӧны-вылӧны найӧ Рочму пасьтала, оз паныдасьлыны сӧмын кынйира войвылын, пустыняясын да джуджыд гӧраяса местаясын. Медся тӧдсаӧсь на пиысь татшӧмъяс: «турунвиж чирк» (рочӧн «зелёный кузнечик»), «руд чирк» («серый кузнечик»), «сьылысь чирк» («певчий кузнечик»), «ыджыд чирк» («дыбка степная») да «бӧжа чирк» («хвостатый кузнечик»).

Ыджда да рӧм

Юрыс чирклӧн вель ыджыд, синмыс юр ӧтар-мӧдарас. Вӧсньыдик да вель кузь кыкнан ускыс бӧрлань кусыня. Бордйыс нёль, вылыссаясыс чорыдӧсь, улыс бордъясыс пырыс тыдаланаӧсь да вӧсньыдикӧсь. Мукӧд бордъя гагъясысь (бобувъясысь, лӧдзьясысь, гутъясысь) торъялӧ сійӧн, мый лэбавны на моз оз вермы. Кокыс куим гоз — кык водз, кык шӧр да кык бӧр кок. Воддзаясыс, медым подӧн ветлӧдлыны, бӧръяясыс — медым чеччавны. Бордъяссӧ чеччалігас и паськӧдлывлӧ, медым ылӧджык воӧдчыны. Пельыс чирклӧн потас кодь, абу юрас, а водз кокас. Сы отсӧгӧн и кывзӧ ас гӧгӧрсьыс шыяссӧ. Эньясыс мыгӧраджыкӧсь айясыс серти, налӧн рушку помас чурвидзӧ, быттьӧ ёсь йыла шыпурт, чаль кодь кольк пуктаныс.

Оласног

Чирксӧны сӧмын айясыс. Чирган шыясыс петӧны оз вомсьыс, а вылыс бордъяссӧ ӧта-мӧдыскӧд ниртігӧн. Сьылӧмнас найӧ юӧртӧны матігӧгӧрса мукӧд чиркыслы, мый тайӧ местаыс сьылысьыслӧн и татчӧ сэсся сюйсьыны некодлы оз позь. Неуна мӧд ногӧнджык чирксӧны, кор чуксалӧны ас дінас энь пӧвъяссӧ.

Олӧны чиркъяс оз уна лыда котыръясӧн, а ӧткӧн-ӧткӧн. Гожӧм шӧрнас гозйӧдчӧм бӧрас эньыс сюйыштлӧ небыд муӧ кольк пуктансӧ да лэдзӧ сэтчӧ сё кымын кольк. Му пытшкас колькъясыс арйӧны да тӧвйӧны. Локтан тулыснас наысь артмӧны номыръяс. Номыръясыс ӧдйӧ сӧвмӧны да пӧрӧны выль чиркъясӧ.

Шӧрпӧлӧс ыджда чиркъяслӧн вывтырыс овлывлӧ куим-ӧ-нёль сантиметрӧдз. Кызвыныс олӧны сук туруна видзьяс да няня ыбъяс вылын, вӧр дорӧсъясын, садъясын да паркъясын. Унджыкыс пӧткӧдчӧны гут-гагйӧн, сёйӧны номыръясӧс, лёльӧясӧс, куталӧны бобувъясӧс. Уськӧдчывлӧны и ассьыныс ичӧтджык да жебджык чиркъяс вылӧ. Яя сёяныс кӧ абу тырмымӧн, йирӧны ён черлыяснас быдмӧгъяслысь небыд заяссӧ, коръяссӧ да дзоридзьяссӧ. Чиркъяслӧн асланыс вӧрӧгыс абу жӧ этша. Мед кӧть и веж рӧм сертиыс найӧс сьӧкыд казявны турун пӧвстысь да пу коръяс вылысь, чиркъясӧс кыйӧдӧны да тшапйӧдлӧны шыръяс, лягушаяс, лёкгагъяс да быдсяма лэбачыс.

Рӧдвуж кывйын

Кызвын комиыс турун пӧвстын олысьтӧ «чиркӧн» шуӧны, мукӧдсьыс чирксӧм-сьылӧмнас торъялӧны да. Емвасаяс сы пыдди вӧдитчӧны «турундзез» кывйӧн. Перымса комияс мукӧдлаын тшӧтш «турундзезӧн» нимтӧны, но векджык шуӧны «кӧбывка». Удмуртъяс ногӧн «ӟозы». Тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый «дзез» («ӟозы») кывйыс вӧлӧма уна сюрс во сайын нин, важ перым войтырлӧн куим пельӧ (удмуртъяс, лунвывса да войвывса комияс вылӧ) юксьытӧдз на.

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.