Симферополь

Симферополь Сімферополь
Канпас	Дӧрапас
Му:	Рочму/Украина
Статус:	Республикаса подчинение кар
Регион:	Республика Крым
Мутас:	107,41 км²

Симферополь - кар Крым ді шӧрын, сулалӧ Салгир ю вылын. Кыр дi вылын ыджыд кар, (Асшöр) Крым Республикалöн политическöй, экономическöй да культурнöй шöрин. Сійӧ лоӧ Симферополь кар кытшлӧн (Симферополь карса сӧветлӧн) да Симферополь обласьтлӧн шӧринӧн, но оз пыр бӧръяяс лыдӧ, лоӧмӧн республикаса подчинениеа карӧн.

Этимология

Кар босьтіс Симферополь ним 1784 воын сійӧ кадся мода серти сетны псевдогреческӧй нимъяс каръяслы Россиякӧд йитчӧм лунвыв муяс вылын. Симферопол (важ грек ἡ Συμφερούπολις / да simferoupolis/) позьӧ вуджӧдны важ грек кывйысь кыдзи ӧтувъя бур кар, льгота кар, чукӧртысь кар (Συμφερω - Συμφερερερερερον - льгота + πόλις - кар) либö «сим» + «феро» - ме ставсö нуа.

Крымса тотара кывйын карыс шусьö Акмесцит, Акмесцит, мый вуджöдöмöн роч вылö лоö белöй мечеть (“ак” – белая, “месцит” – мечеть).

История

Важ кад да шӧр нэмъяс (XVIII нэмӧдз)

Скифъяслӧн Неаполь. Миян эраӧдз III нэмын ӧнія Симферополь да сылӧн орчча муяс вылын. д. – миян эраӧдз IV нэм . д. Скифъяслӧн Неаполь овлӧма — помся скифъяслӧн государстволӧн юркар. Сійӧ вӧлі тӧдчана политическӧй да культурнӧй шӧринӧн, кодлӧн колькъясыс талун лоӧны археологическӧй инӧн.

Шӧр нэмъяс: скифъяслӧн государство усьӧм бӧрын мутасыс пырис уна сикас войтырлӧн да государствояслӧн веськӧдлӧм улӧ, на лыдын византийечьяслӧн, хазаръяслӧн да печенегъяслӧн. XIII нэмын Крым пырис Зарни Ордалӧн веськӧдлӧм улӧ, а Симферополь гӧгӧрын чужис татарскӧй посёлок Керменчик.

Крымса ханстволӧн кадколаст (XV-XVIII нэмъяс)

XV нэмын Зарни Орда бырöм бöрын Крым лоис асшöр Крымса ханстволöн шöринöн. Керменчик колис неыджыд посёлокöн, кодлöн эз вöв ыджыд политическöй тöдчанлун.

Османскӧй влияние. Крымса ханство вöлi Османскöй империялöн вассалöн, мый ёна торкис сылöн политическöй да культурнöй олöмсö.

Симферополь да Роч империя котыртӧм (XVIII-XIX нэмъяс)

1784 воын Крымӧс Роч империяӧ пыртӧм бӧрын Екатерина II тшӧктӧм серти татаръяслӧн Керменчик посёлок местаын лӧсьӧдӧма Симферополь кар (грек кывйысь вуджӧдӧма «пайда кар»). Карсӧ мӧвпалісны кыдзи Таврия губерниялӧн административнӧй шӧрин.

Симферополь регыд сӧвмис кыдзи обласьтлӧн административнӧй, вузасян да культура шӧрин. Кыпӧдісны правительство керкаяс, велӧдчанінъяс, вичкояс да мӧскъяс.

XIX нэмын Симферопольын сӧвмис инфраструктура, сы лыдын кӧрт туй, телеграф да ва нуӧдӧм. Кар ворсіс ыджыд пай Крымса экономика сӧвмӧдӧмын.

Карын артмис культура олöм, воссисны театръяс, библиотекаяс да музейяс. Симферопольын уджалісны наукаын да культураын нималана уджалысьяс.

Симферопольын 20 нэмын

Октябрса революция бӧрын Симферополь пырис РСФСР улӧ, а сэсся РСФСР улӧ пырис Крым АССР-лӧн юркар. Сӧвет кадӧ кар лоис ыджыд промышленнӧй да велӧдчан шӧринӧн.

Мöд мирöвöй война

Симферополь босьтісны немеч войскаяс Айму вӧсна Ыджыд тыш дырйи (1941-1944). Кар ёна жугаліс, уна сюрс олысьяс кувсисны.

Война бöрын выльмöдöм: 1944 воын мездмöм бöрын Симферополь выльмöдöма да водзö сöвмöма. Кар лоис промышленносьтлӧн, велӧдӧмлӧн да культуралӧн тӧдчана шӧринӧн.

1954 воын Крым обласьт вуджис РСФСР-ысь Украина ССР-ӧ.

Симферополь пырис Украинаӧ (1991-2014)

1991 воын СССР бырӧм бӧрын Симферополь лоис асшӧр Украина пытшкын Крым Автономнӧй Республикалӧн юркарӧн.

Политическӧй напряжение: Тайӧ кадколастас Крымын кольӧма политическӧй напряжение пророссийскӧй да проукраинскӧй ориентацияяс дор сулалысьяс костын.

Крым да ӧнія Симферополь ӧтувтӧмын (2014 восянь)

2014 воын референдум бӧрын Крым пырис Россия Федерацияӧ, мый мирса унджык странаыс эз признайт. Симферополь бара лоис обласьтлӧн административнӧй шӧринӧн, тайӧ пӧрйӧ пырис Россия Федерацияӧ.