Румынияса лей
Румынияса лей тайӧ сьӧм Румынияын.
Этимология
[вежны | Вежны кодировкаын]Деньга ним вежӧртӧ «лев», да артмӧма голланд кывйысь thaler (leeuwendaalder «лев thaler/доллар»). Нидерландса leeuwendaalder имитируйтöмаöсь некымын немеч да итальянскöй карын. Тайӧ сьӧмъясыс ветлісны Румынияын, Молдавияын да Болгарияын да сетісны ассьыныс нимсӧ асланыс сьӧмъяслы: румын лей, молдавия лей да болгар лев.
История
[вежны | Вежны кодировкаын]Медводдза Леу 1867–1947
[вежны | Вежны кодировкаын]1860 воын домнитор Александр Иоан Куза зільӧма лӧсьӧдны национальнӧй романул («румын») да романат; сӧмын проектсӧ эз сӧгласуйт Османскӧй империяын.
1867 вося урасьӧм тӧлысь 22 лунӧ вынсьӧдісны биметалл сьӧм, лейыс лоӧ 5 грамм 83,5% эзысь либӧ 0,29032 грамм зарни. Медводдза лей сьӧм чеканитісны Румынияын 1870 воын.
1878 воӧдз эзысь роч рубль донъялісны сэтшӧм вылӧ, мый рӧднӧй сьӧмъяссӧ лэдзисны обращениеысь. Сідзкӧ, 1889 воын Румыния ӧти боксянь пырис Латинскӧй сьӧмкуд союзӧ да примитіс зарни стандарт. Эзысь сьӧмъяс лоины юридическӧй сьӧмӧн сӧмын 50 лейӧдз. Став налогъяссӧ да таможеннӧй взносъяссӧ колӧ мынтыны зарниӧн да, Румынияса монетнӧй дворысь лэдзӧм ичӧт ыдждаяс помысь, суйӧрсайса зарни сьӧмъяс лоины ӧнія кадӧ, торйӧн нин французскӧй 20 франкӧвӧй сьӧмъяс (20 лейкӧд ӧткодь), османскӧй лира (22,70 лей ). ), россияса рубльяс (20,60 лей) да англияса суверенитетъяс (25,22 лей).
Румынияысь петіс зарни стандарт 1914 воын да лейлӧн доныс чиніс. Курс лӧсьӧдӧма 167,20 лей вылӧ 1 доллар вылӧ 1929 вося февраль 7 лунӧ, 1 доллар = 135,95 лей 1936 вося лӧддза-номъя тӧлысь 5 лунӧ, 1 доллар = 204,29 лей 1940 вося моз тӧлысь 18 лунӧ, а сідзжӧ 1 доллар = 187,41 март лунӧ Романияын. Мöд война дырйи нацистскöй Германиякöд öтувъялунöн лей öтувтöма рейхсмаркö 49,50 лей донысь RM 1, лэччис 59,5 лей = RM 1 1941 вося апрельын.Сöветскöй оккупация дырйи курсыс вöлi 1 рубльысь 100 лейöдз. Война бӧрын сьӧмлӧн доныс ёна чиніс да Национальнӧй банк лэдзис выль лей, кодлӧн доныс лоис 20 сюрс важ лей.
Мӧд Леу 1947–1952
[вежны | Вежны кодировкаын]Переоценка («Ыджыд стабилизируйтӧм», marea stabilizare) муніс 1947 вося ӧшым тӧлысь 15 лунӧ, важ лей вежӧмӧн 20 сюрс важ лей = 1 стабилизируйтӧм лей ставка серти. выль сьӧмӧн: овмӧс кутысьяслы 5 миллион важ лей да уджалысьяслы да пенсионеръяслы 3 миллион важ лей.
48,5 миллиард важ лейысь сӧмын джын гӧгӧрсӧ вежӧмаӧсь стабилизируйтӧм лей вылӧ. Медся ёна доймалісны шӧр да вылыс классъяс, кодъясӧс сёрӧнджык тшӧтш доймаліс 1948 вося национализация, сійӧс пыртӧм дырйи 150 выль лей лоис 1 США-са долларӧн.
Коймӧд Леу 1952–2005
[вежны | Вежны кодировкаын]1952 вося кӧч тӧлысь 28 лунӧ пыртӧма нӧшта ӧти выль лей. Воддза переоценкаысь торйӧн, торъя сикас сьӧмкуд (сьӧм, банкын чӧжӧс, сьӧм да с.в.) да торъя сьӧм вылӧ вӧдитчисны торъя ставкаясӧн. Тайӧ ставкаясыс ӧти «выль» лей вылӧ 20-сянь 400 «важ лейӧдз». Бара жӧ реформа нуӧдӧм бӧрын водзвыв нинӧм эз сетны.
1970-1989 воясын официальнӧй курссӧ правительство урчитіс оланпас пыр. Тайӧ курснас правительство урчитіс внешньӧй вузасьӧмлысь донсӧ, но внешньӧй валюта эз ло, медым ньӧбны да вузавлыны частнӧй йӧз. Чужан муысь сьӧм кутӧм либӧ ньӧбны либӧ вузавны зільӧм — тайӧ уголовнӧй мыж, мыйысь мыждӧны тюрьмаӧ пуксьӧдӧмӧн, мый вермас мунны дас воӧдз (ас киысь аддзӧм суйӧрсайса сьӧм ыджда серти). Та понда войтыркостса вузасьӧм лыддьысис мӧд экономическӧй схема юкӧнӧн, пытшкӧсса вузасьӧмысь, да сетісны ыджыдджык приоритет.
Нёльӧд Леу 2005-ӧд восянь
[вежны | Вежны кодировкаын]2005 вося йирым тӧлысь 1 лунӧ лейсӧ выльысь донъялiсны 10 сюрс «важ» лей (РОЛ) дон серти ӧти «выль» лей (РОН) вылӧ, сідзкӧ, психологическӧй боксянь лейлысь ньӧбасьысь вынсӧ бӧр лӧсьӧдісны мукӧд гырысь рытыввывса сьӧмъяскӧд ӧткодьӧн Действие вылӧ бӧрйӧм терминыс — «denominare», англия кывйын «redenomination» кывкӧд ӧткодь. Настройкаыс лоис сьӧкыдӧн ньӧбасьысьяслы да уна банкомат эз вермы уджавны да колӧ перепрограммируйтны. Важ РОЛ сьӧм купюраяс кольӧмаӧсь обращениеын 2006 вося йирым тӧлысь 31 лунӧдз (сьӧмъяс кольӧмаӧсь обращениеын сӧмын 2005 вося йирым тӧлысь 31 лунӧдз), но став счётсӧ вуджӧдӧма 2005 вося йирым тӧлысь 1 лунсянь. Ритейл-вузасьысьяслы ковмис петкӧдлыны донъяссӧ кыдзи важ, сідзи и выль сьӧмӧн 2005 вося йирым тӧлысь 1 лунсянь 2006 вося йирым тӧлысь 30 лунӧдз.
==