Россия-1
"Россия-1" - Ставроссияса федеральнӧй телевизионнӧй канал, коді лоӧ ставроссияса канму телерадиовещательнӧй компаниялӧн (ВГТРК). Москвасянь лун и вой передачаяс. 1
Сійӧ ВГТРК-лӧн флагманскӧй телеканал.
История
[вежны | Вежны кодировкаын]Лӧсьӧдчӧм вылӧ предпосылкаяс
1989 во кежлö СССР-са став республикаын вöлiны нин асланыс телеканалъяс, Россияысь кындзи.
Политическӧй напряжениелӧн быдмӧм да СССР-лы паныд сувтысьяс да паныд сувтысьяс костын тыш ышӧдісны лӧсьӧдны КТ (Шӧр телевидение) каналлы паныд телеканал.
1990 воын Белла Куркова Борис Ельцинлы вöзйис Россияса телевидение (РТВ) лöсьöдöм йылысь мöвп, кодi колö вöлi лоны Шöр телевидениелöн пропагандалы альтернативаöн.
Вещание заводитчӧм да сӧвмӧдӧм
РТВ содтіс ассьыс эфир кадсӧ, практика серти меститіс Мӧд КТ программа.
«Вести» медводдза юкöн петiс 17:00 часын нуöдысь Светлана Сорокинакöд.
Россияын медводдзаысь экран вылын петіс передача. Каналын кутісны петны «Бур вой, челядь!» да «Джентльмен шоу».
1991-1996 воясын. Медводдза вояс выль ним улын
1991 вося декабр 26 лунӧ Центральнӧй телевидение да Ставсоюзса канму телерадиовещательнӧй компания дугдісны уджавны. Мӧд программалӧн программаяс кутісны петны выльмӧдӧм РТР-ын, коді регыд лоис Первой да Витӧд каналъяскӧд ӧттшӧтш куим шӧр телеканал лыдӧ. 1991 вося декабрь 30 лунсянь «Вести» уджтаслӧн юкӧн лыдыс содіс луннас куимӧдз, а 1992 вося кӧч тӧлысь 20 лунсянь — нёльӧдӧдз. 1992 вося кӧч тӧлысьын РТР кутіс петкӧдлыны «Санта-Барбара» серия, а кӧч тӧлысь 14 лунӧ пансис студия 2B, кодӧс первойсӧ шуисны Video International. 1992 вося апрельын РТР сёрнитчис Buena Vista International компаниякӧд, медым петкӧдлыны Диснейлысь блоксӧ луншӧр кадӧ. 1993 вося политическӧй кризис дырйи РТР лоис ӧти телеканалӧн, коді водзӧ нуӧдіс вещание, ӧпаснӧй условиеяс вылӧ видзӧдтӧг. «Вести» программа босьтіс аттьӧалӧм лоӧмторъяс йӧзӧдӧмысь. 1994 восянь каналын заводитчис «Подробности» программа, а сідзжӧ лунся перерывъяс вещаниеын. 1994 вося лӧддза-номъя тӧлысь 21 лунсянь перерывъяс пыдди кутіс петны «Деловая Россия» юӧртан канал.
1996-2000 вояс. Кризис да массӧвӧй уджтасъяс бырӧдӧм
1996 воын вöлiны тöдчана вежсьöмъяс ВГТРК-öн да РТР-öн веськöдлöмын. Олег Попцов, Анатолий Лысенко, Сергей Подгорбунский да Александр Нехорошев мунiсны асланыс должносьтъясысь. ВГТРК-ӧн веськӧдліс Эдуард Сагалаев. Мукӧд передачасӧ тупкисны, но петісны выльяс, шуам, «Зеркалӧ» да «Восьса юӧръяс». 1997 воын заводитчис Сагалаевлы паныд критика тӧв, мый вайӧдіс сійӧс уджысь петӧмӧ да Николай Сванидзеӧс пуктӧмӧ. Тайӧ жӧ воас воссис «Культура» канал. 1998 восянь лои массӧвӧй проектъяс бырӧдӧм, а ВГТРК босьтчис лӧсьӧдны регионса службаяс. Сванидзе мунiс 1998-öд вося майын, а сы пыдди пуксис Михаил Швыдкой. 1998 вося сентябрын петіс рытъя телеканал «Бур асыв, Россия!» 1998 вося кризис ёна торкис РТР-лысь уджсӧ. 1999 восянь РТР лоис асшӧр предприятиеӧн. Каналлӧн популярносьтыс чиніс; сійӧ эз пырӧдчы информационнӧй войнаясӧ да йӧзӧдіс лоӧмторъяс официальнӧй власьт боксянь, дорйис Чечняын армиялысь действиеяссӧ да бӧрйысьӧмъясын Путинлысь кандидатурасӧ.
2000-2002 вояс. Бӧръя вояс важ ним улын. Вещание реформаяс
2000 вося кӧч тӧлысь 31 лунӧ Олег Добродеев бара веськӧдліс ВГТРК-ӧн, мый вайӧдіс РТР каналын тӧдчана вежсьӧмъясӧ. Мунiсны некымын воддза уджалысь, а Добродеевкöд тшöтш и каналö локтiсны НТВ-ысь да ТВ-6-ысь выль чужöмъяс. Программаяслысь расписаниесӧ выльмӧдісны: уна программа бырӧдісны, а юӧртан блокъяс кутісны ёнджыка петкӧдчыны. Канал бӧр локтіс ыджыд рейтингъясӧ, торйӧн нин «Курск» атомнӧй подводнӧй лодкакӧд лоӧмтор бӧрын. Останкино телебашняын пӧжар бӧрын РТР-лысь вещаниесӧ дугӧдісны ОРТ-кӧд ӧтувъя канал восьтӧмӧдз. Сэсся интегрируйтчисны «Вести» программа да кино петкӧдлӧмъяс выльмӧдӧмъяс, но гажӧдчан программаяс водзӧ кыскисны критика. 2001 во заводитчигӧн Эстониялы вӧлі восьтӧма "РТР-Эести" выль телеканал. Сентябрь 11 лунся терактъяс вылӧ вочавидзигӧн эфирын петісны «Евроньюс» юӧртан блокъяс. 2002 во кежлӧ лоисны выль выльмӧдӧмъяс, татшӧм программаяс, кыдзи Highway Patrol да Goodnight Kids!
2002-2009 воясын. Мӧд кнопкалӧн "Зарни кадколаст"
2002 вося йирым тӧлысь 1 лунӧ ВГТРК нуӧдіс ыджыд ребрендинг, вежис РТР нимсӧ «Россия» вылӧ да выльмӧдіс логотипъяс, а сідзжӧ сайтлысь доменнӧй нимсӧ. 2002-2003 воясын каналын петісны выль уджтасъяс, на лыдын «Специальнӧй корреспондент» да «Честнӧй детектив», а 2003 вося март 18 лунсянь вуджис суткиӧн уджалӧм вылӧ. Войнас петкӧдлісны «Вести» суйӧрсайса фильмъяс, передачаяс да юкӧнъяс. Каналӧ пырӧдчисны ТВ-6-ысь да ТВС-ысь уна журналист, на лыдын Елизавета Листова да Сергей Брилев. 2003 вося ӧшым тӧлысь 11 лунсянь выльмӧдісны регионса ящикъяс, содтісны регионъяслы юӧр лэдзӧмлысь лыдсӧ, заводитчисны выль уджтасъяс. 2004-2005 воясын канал кутіс ӧтдортны рейтингъяс серти Первой каналӧс препрайм серияяс отсӧгӧн да тӧдчана мероприятиеяс вылӧ эксклюзивнӧй правояс босьтӧмӧн. 2005-2006 воясся сезонын петісны тӧдчана проектъяс, шуам, «Танцы с звездами». 2007 во кежлӧ канал водзӧ сӧвмӧдіс ассьыс форматъяссӧ выль уджтасъясӧн да форматъясӧн, сы лыдын Борис Ельцинкӧд прӧщайтчӧм эфирын.
2010-2012 воясын. Глобальнӧй ребрендинг
2010 вося кӧч тӧлысь 1 лунӧ ВГТРК нуӧдіс аслас телеканалъяслысь глобальнӧй ребрендинг. «Россия» каналлы сетісны «Россия-1», «Культура» лоис «Россия-К», «Вести» лоис «Россия-24», а «Спорт» лоис «Россия-2». Став каналыс выльмӧдӧма ассьыс логотипъяссӧ, кодъяс артмӧны «Россия» кывйӧн гӧрд веськыд гӧгӧртасысь да канал пасйӧмӧн еджыд квадратысь. Январь 17 лунсянь «Россия-1»-ын важ да выль логотипъяслысь анимациа. «Сенат», «Формула власти» да «Парламентский час» проектъяс вуджисны «Россия-24» вылӧ, а «Очевидно-невероятно» да «Кинескоп» «Культура» вылӧ. Канал ёнджыка кутіс петкӧдлыны роч сериалъяс да фильмъяс, а сідзжӧ суйӧрсайсаясӧс. 2010-2011 воясын заводитчисны выль программаяс, а 2011 воын Александр Любимов мунiс ВГТРК-ысь. Ӧтувъя удж заводитчис Владимир Зеленскийлӧн «Квартал-95»-сянь, а кутшӧмсюрӧ шоуяс нуӧдісны тайӧ командаӧ пырысьяс. 2012 воын канал выльмӧдіс ассьыс доменнӧй нимсӧ russia.tv сайтын да бӧрйысьӧмъяс водзын лэдзис политическӧй документальнӧй фильмъяс, мый кыскис воддза уджалысьяссянь критика. Логотип лоис ӧнія кадсяӧн, а кутшӧмсюрӧ программаяс вежисны ассьыныс форматӧ.
2012-2019 воясын. Политическӧй да юӧртан вещаниеяс содтӧм
2012 вося август тӧлысьын ВГТРК-ын лоис перестановка: Евгений Ревенко лоис председательӧс вежысьӧн, а «Вести Недели» нуӧдысь пыдди лоис Дмитрий Киселёв. 2012-2013 воясся сезонын петіс Владимир Соловьёвлӧн «Воскресенье рыт» проект. 2012 вося лӧддза-номъя тӧлысьын «Город» уджтассӧ бырӧдісны. 2013 восянь канал кутіс петкӧдлыны конкурснӧй программаяс да босьтіс «Один к одному» проект Первой каналсянь. 2014 воын эфирса графикын вежсьӧмъяс ёна торкисны политикакӧд йитчӧм уджтасъяс, а 2015 воын некымын проект бырӧдісны. 2015 вося йирым тӧлысь 30 лунӧ спорт дирекция паськаліс «Матч ТВ» лӧсьӧдӧм бӧрын. 2016 вося гожӧмын Ревенко муніс ВГТРК-ысь, а ДИП ӧтувтӧма. «Вести Москва» программа ӧтувтӧма «Вестикӧд» 20:00 часын. 2016-2017 воясся сезонын кутісны петны «Удивительные люди» да «Золото нации» проектъяс. 2017 воын Андрей Малахов да Тимур Кизяков вуджисны канал вылӧ, а «Специальнӧй корреспондент» да «Дуэль» проектъяс тупкисны. 2019 восянь заводитчисны выль политпроектъяс, а важъяссӧ бырӧдісны.
2020 восянь ӧнія кадӧдз
2020 вося март 15 лунсянь пандемия вöсна каналлöн аудиторияöн уджтасъяс снимайтöм мунiс видзöдысьястöг, мый вайöдiс проектъяс дугöдöмö да лöддза-номъя тöлысьö ВГТРК-лöн \"Ми видзöдам\" выль медиапроект лэдзöмö. 2020 вося 1 лун. ВГТРК телеканалъяслысь став доменнӧй нимсӧ вуджӧдісны smotrim.ru сайтӧ архивъясӧн да выль программа петасъясӧн. 2022 воын канал ёнджыкасӧ зілис Украинаын лоӧмторъяс йӧзӧдӧм вылӧ, лӧсьӧдіс ёнджыкасӧ «Вести» да политическӧй программаяс. Канал петкӧдліс видзӧдысьяслӧн лыд содӧм (+22%) да водзӧ босьтӧ видзӧдысьяслӧн рейтингъясын медводдза места. «Вежонся юӧръяс» да «Москва. Кремль. Путин» уджтасъяс помся юӧртан уджтасъяс пӧвстын босьтісны медводдза да коймӧд местаяс. 2023 воын \"Малахов\" вежсис \"Веськыда эфир\". 2024 вося рака тӧлысь 6–7 лунъясӧ войнас взломайтісны ВГТРК-лысь ftp серверъяссӧ, сы лыдын «Россия-1»-ӧс, мый вайӧдіс нормальнӧй вещание дугӧдӧмӧ да уна сикас программаяс выльысь петкӧдлӧмӧ. «Вести» релизъясын лоины глюкъяс.