Кальӧзур

Кальӧзур

Кальӧзур (латин Melolontha; рочӧн майский жук) — чорыд кыша лэбалысь гаг.

Ним

«Кальӧзур» — тадзи шуӧны лэбалысь кыша гагъяслысь ӧти сикасӧс Эжва кывтыдса войтыр. Уналаын нимтӧны сійӧс рочьяс моз «майскӧй жукӧн». Роч нимыслӧн подулыс ясыд. Петкӧдчӧны да пондӧны лэбавны тайӧ жукъясыс лым сылӧм да шондӧдӧм мысти, ода-кора тӧлысь пуксьӧм бӧрын, кор пуяс заводитӧны вежӧдны-коръясьны. А кальӧзурсӧ туялысьяс лыддьӧны оз йӧзысь босьтӧм, а ас тэчасӧн, да торйӧдӧны кык пельӧ.

Воддза юкӧнсӧ найӧ орччӧдӧны каля юра мӧс — мӧд ногӧн кӧ, еджыд плешка гӧрд мӧс, каля бока пув — мӧд ногӧн кӧ, еджыд бока кисьмытӧм пув, каля из — мӧд ногӧн кӧ, еджыд из кывъяскӧд, да чайтӧны, мый сійӧ индӧ еджыд рӧм вылӧ. Збыльысь, майскӧй жуклӧн бордсьыс неуна горулынджык ӧтар-мӧдар гӧна бокас тӧдчыштӧны еджговинъяс. Зур юкӧнсӧ йитӧны зургысьны да зурасьны кывъяскӧд, лэбалігас пӧ кытчӧсюрӧ зурасьлывлӧ да.

Паськалӧм

Кальӧзур олӧ-вылӧ зэв паськыда, Рытыввыв Европасянь да Азияса муясӧдз. Кардорсянь да Якут муӧдз паныдасьлӧ ӧкмыс сикас кальӧзур. На пиысь миянлы медся тӧдсаӧсь гӧрд рӧма кальӧзуръяс, кодъясӧс рытъявыв уліникті лэбаліганыс окотапырысь куталӧны челядь, медым йӧршитны тыртӧм истӧг кӧрӧбӧ да кывзыны, кыдзи найӧ чорыд кокъяснас шаркӧдчӧны сэні. Эмӧсь и сьӧдов кальӧзуръяс, но найӧс миянладорын пӧшти он аддзывлы, лунвывланьынджык олӧны да.

Ыджда да рӧм

Кальӧзур — вель ыджыд чорыд кыша гаг, тушаыслӧн кузьтаыс овлывлӧ куим сантиметрӧдз. Мукӧд кыша гагъяслӧн моз жӧ вылыс чорыд бордйыс сайӧдӧ-видзӧ небыд да вӧсни улыс бордъяссӧ, кодъясӧн шенасигтырйи и лэбалӧ майскӧй жукыд. Кокыс куим гоз да ёсь гыжъяса, мый сетӧ позянлун бура кутчысьны быдмӧгъяс вылын кынӧмпӧтсӧ перйигӧн. Олан местаясыс кальӧзурлӧн шочиник пуяса вӧраинъясын. Казявлывлан лэбалӧмсӧ тшӧтш и сиктъясын да каръясын, эмӧсь кӧ сэнъясын паркъяс да садъяс. Пӧткӧдчӧны найӧ ёнджыкасӧ кыдз пу коръясӧн. Кыддзысь ӧтдор сёйӧны-курччалӧны тшӧтш коръяссӧ бадьлысь, пелысьлысь, оржылысь да нинпулысь.

Оласног

Нэмыс кальӧзурыслӧн нёль вося кадколаста, лэбалысьясыслӧн — нелямын лун мында сӧмын, но и тайӧ налы тырмымӧн, медым нёль пӧрйӧ пуктавны ассьыныс колькъяссӧ. Та могысь энь пӧвъясыс кодйысьӧмӧн пыравлӧны му пытшкӧ. Быд позтырын овлывлӧ 70 колькйӧдз. Медбӧръяысьсӧ колькъяласны да, му пытшкысь сэсся оз нин и петавлыны, сэні и кулӧны.

Кальӧзур колькъяслӧн, наысь артмӧм номыръяслӧн да гаг аканьясыслӧн му улын олан кадыс кыссьӧ куим во чӧж. Та понда лэбалан кадыс быд нёль во пиын ӧтчыд и овлывлӧ. Майскӧй жукъяс — быдмӧгъяслы кык пӧвста лёк вӧчысь ловъяс. Лэбалысьясыс кӧ вильӧдӧны налысь ортсыса юкӧнъяссӧ, кызвыннас, дерт, коръяссӧ, номыръясыс азыма йирӧны пуясыслысь вужъяссӧ.

Рӧдвуж кывйын

Мукӧд перым кывъясын кальӧзурлӧн нимъясыс татшӧмӧсь: перымса комияс шуӧны рочӧн жӧ — «майскӧй жук», удмуртъяс — «кызь пу бӧчы». Комиӧдны кӧ, бӧръяыслӧн вежӧртасыс «кыдз пу кыша гаг».

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.