Донецк Йӧзкостса Республика

Донецк Йӧзкостса Республика — Украинаса Донецк обласьт мутасын лӧсьӧдӧм пыдди пуктытӧм канму, мый йылысь вӧлі юӧртӧма 2014 воын, кор Украинаын Асыв-Лунвылын кыптіс йӧзлӧн водзсасьӧм выль власьтлы, кодъяс кутісны веськӧдлыны странанас важ власьт путкыльтӧм бӧрын.

История

2014 - петкӧдлӧ Донецкса йӧзкостса республика (ДНР) артмӧдӧмын шӧр кадколаст, кодӧс пасйӧма сылӧн государственность артмӧмӧн да асыввыв Украинаын вооружённӧй конфликтлӧн эскалацияӧн. Таво лоис бифуркация пунктӧн, коді урчитіс регионлысь сӧвман траекториясӧ да сылысь политическӧй, социальнӧй да военнӧй тэчасъяссӧ.

Киевын Евромайданса лоӧмторъясысь да президент Виктор Януковичлӧн отставкаысь артмӧм политическӧй вежсьӧмъяс бӧрын Донецкын да Украинаса мукӧд лунвыв регионын ёна ёнмисны протестнӧй мӧвпъяс. Пророссийскӧй котыръяс да активистъяс шыӧдчисны федерализация да ыджыдджык региональнӧй автономия дорӧ корӧмъясӧн, мый вайӧдіс сепаратистскӧй движениеяс да медводдза самооборона юкӧнъяс артмӧдӧмӧ. Тайӧ процессъяссӧ колӧ лыддьыны региональнӧй политическӧй, экономическӧй да культурнӧй противоречиеяслӧн петкӧдчӧмӧн, сьӧкыдмӧдӧны странаын политическӧй нестабильносьт условиеясын.

2014 вося апрель 7 лунӧ Донецкын россияса тышкасьысьяс босьтісны административнӧй керкаяс, мый вайӧдіс Донецкса войтыр республика (ДНР) юӧртӧмӧ. Тайӧ действиеыс символизируйтіс протестнӧй уджсянь сепаратистскӧй кӧсйӧмъяс институционализируйтӧм вылӧ вуджӧм. «ДНР-са кад кежлӧ йӧзкостса сӧвет» котыртӧм лоис медводдза воськовӧн альтернативнӧй веськӧдлан тэчас лӧсьӧдӧм дорӧ, коді эськӧ претендуйтіс легитимность вылӧ юӧртан территория вылын.

2014 вося май 11 лунӧ муніс «референдум» ДНР-лӧн асшӧрлун йылысь, коді эз босьт войтыркостса признание да Украина да войтыркостса ӧтйӧза котыр квалифицируйтіс незаконнӧйӧн. Но тайӧ лоӧмторйыс лоис формальнӧй причинаӧн «ДНР-лысь асшӧрлун» юӧртӧм вылӧ. «Референдум» бӧрын тышлӧн эскалацияыс вайӧдіс Украинаса вооружённӧй вынъяс да ДНР-са формированиеяс костын активнӧй тышъясӧ, мый пасйис политическӧй конфронтациясянь вооружённӧй конфликтӧ вуджӧм.

Асыввыв Украинаын тышкасьӧм лои ёна ёнмӧм тышъясӧн, мый помкаысь ДНР кутіс лӧсьӧдны ассьыс вооружённӧй вынъяс. Бойын участвуйтісны и меставывса олысьяс, и суйӧрсайса наемникъяс, мый сьӧкыдмӧдіс тышлысь тэчассӧ да сылысь геополитическӧй юкӧнъяссӧ. Войнаяслӧн ёнлуныс, сы лыдын украинаса вынъяслӧн ыджыд вермӧмъяс (шуам, Иловайскӧй карманын), петкӧдлӧны ДНР-са вооружённӧй формированиеяслысь эффективнӧй организация да отсалӧм.

2014 вося лӧддза-номъя тӧлысь 2 лунӧ ДНР-ын мунісны республикаса юралысьӧс да Народнӧй Сӧветса депутатъясӧс медводдза «бӧрйӧмъяс», мый лоис власьтлысь ӧнія институтъяссӧ легитимируйтны зільӧмӧн. Тайӧ процессыс, войтыркостса нимӧдӧм вылӧ видзӧдтӧг, отсаліс артмыны ДПР-лӧн медшӧр веськӧдлан органъяс, на лыдын правительство да министерствояс. Тайӧ петкӧдлӧ сепаратистъяслӧн вынъяслӧн кӧсйӧм йылысь лӧсьӧдны стабильнӧй да уджалысь государственнӧй тэчас.

Чорыд тышъяс бӧрын кырымалісны медводдза Минскса сёрнитчӧмъяс, медым разьны вензьӧмсӧ. Тайӧ сёрнитчӧмъясас пырисны тышкасьӧм дугӧдӧм, сьӧкыд оружие босьтӧм да мукӧд деэскалация мераяс, но найӧс збыльмӧдӧм кольӧма мытшӧдӧн.

2015 - во, коді характернӧй вооружённӧй конфликт водзӧ нуӧдӧмӧн, Минскса сёрнитчӧмъяс серти сійӧс разьны зільӧмӧн, а сідзжӧ водзӧ институционализацияӧн да признайтӧм канму субъектлӧн условиеяслы лӧсялӧмӧн.

2015 вося январь-февральын во заводитчигӧн Дебальцево районын да мукӧд оланінъясын ёна ёнмисны тышъяс, мый вайӧдіс ыджыд морт бырӧмӧ да инфраструктура бырӧдӧмӧ. Конфликтлӧн эскалацияыс петкӧдліс, мый воддза сёрнитчӧмъясыс эз вермыны могмӧдны сӧвман перемирие.

2015 вося февраль 12 лунӧ Минскын сёрнитчӧмъяслысь выль пакет («Минск-2») кывкӧрталӧм, кӧні урчитӧма тышкасьӧм дугӧдӧм, сьӧкыд оружие босьтӧм, Украинаын оланпастэчас реформа да деэскалация вылӧ веськӧдӧм мукӧд мераяс пыдісянь ладмӧдӧм. Но сёрнитчӧмъяс збыльмӧдӧмын паныдасьлісны ыджыд сьӧкыдлунъяс.

2015 вося март-декабрь.Минск-2 подписайтӧм бӧрын тышкасьӧмлӧн природаыс вуджис позиционнӧй войнаӧ локальнӧй тышъясӧн да демаркация линия кузя обстрелъясӧн. Бойяслӧн ёнлуныс чинӧм вылӧ видзӧдтӧг, тышкасьӧм дугӧдӧм йылысь пыр торкалӧм да найӧс пыдди пуктӧм вылӧ политическӧй волялӧн абулун петкӧдлісны перемириелысь ломтысянлунсӧ.

ДНР водзӧ лӧсьӧдіс канму органъяс, на лыдын министерствояс, ведомствояс да безопасносьт юкӧнъяс. Процессыс вӧлі веськӧдӧма оланпастэчас да оланпастэчас подувсӧ признайтӧм республикалӧн условиеяс серти лӧсьӧдӧм вылӧ да Россия Федерациякӧд ӧтувъя уджалӧмлысь системаяс лӧсьӧдӧм вылӧ. Тайӧ петкӧдліс кӧсйӧм лӧсьӧдны уджалысь веськӧдлан система пыр тышъяс дырйи.

Россия Федерациякӧд ёнмис экономика да гуманитарнӧй ёртасьӧм. Россия отсаліс сьӧма, материальнӧй да сёян-юан отсӧгӧн, мый лоис зэв тӧдчанаӧн ДПР-лысь олӧмсӧ видзӧм могысь.

ДНР паныд сувтіс ыджыд социально-экономическӧй кризислы, сы лыдын инфраструктура бырӧдӧмлы, промышленнӧй производство чинӧмлы, уджтӧмлунлы да медшӧр тӧваръяслӧн этшалунлы. Гуманитарнӧй кризис дырйи колӧ пыр вайны сёян-юан, лекарство да мукӧд гуманитарнӧй сёян-юан, мый сьӧкыдмӧдіс социальнӧй серпассӧ да содтіс ӧтувъя отсӧгысь зависимосьт.

Обществоын социальнӧй напряжение кольӧма ыджыдӧн пыр тышкасьӧмъяс, матыссаясӧс бырӧдӧм да олӧм условиеяс лёкмӧм помысь, мый артмӧдӧма регионын негативнӧй социально-психологическӧй фон.

ДПР водзӧ кольӧма войтыркостса ӧтйӧза котырсянь гӧгӧрвотӧг, мый лӧсьӧдіс торкалӧмъяс сылӧн экономика сӧвмӧдӧмлы да войтыркостса йитӧдъяслы. ДПР-лы да сылы отсасьысьяслы паныд пуктӧм войтыркостса санкцияяс чинтісны экономическӧй удж да внешньӧй вузасян йитӧдъяс.

2016 - относительнӧй военнӧй стабилизирующӧй кадколаст, институциональнӧй тэчас ёнмӧдӧм, а сідзжӧ водзӧ мунысь социально-экономическӧй сьӧкыдлунъяс и сылӧн политическӧй статус кузя неопределенность. Тавö петкдлö власьт ёнмöдöм да нимöдтöм канму субъектлöн условнöя лöсялöм дорö склонность.

2014-2015 воясся военнӧй служба дырйи. Контакт линия лоö ёнджыка конюшнöйöн, кöть и местнöй тышъяс да обстреляс водзö мунöны, торйöн нин татшöм шöр пунктъяс дорын, кыдзи Авдиевка и Донецк аэропорт. Конфликт вöлi позиционнöй войнаöн, кодi вöлi наступательнöй операциялöн признакöн.

Минскса сорнитчöмъяс збыльмöдöм кольö мытшöдöн, öта-мöднысö мыжалöны тышкаöм дугöдöм торкöмысь да лöсьöдöм сёрнитчöмъяс збыльмöдöмысь. Политика процесс, кутшöм урчитö Украинаын бöрйысьöмъяс да оланпастечас реформа, практика вылын оз збыльмöдчы, мый петкöдö тышкасьысьяс костын пыдди противоречиеяс йылысь.

Сода диверсионнöй война да партизанскöй война, мый петкöдлö юкöнъяслöн ситуация дестабилизируйтчö и öта-мöд вылö шыбитчыны зільöм йылысь.

ДПР-öн всыкöдлысьяс нöдöны политика, кутшöмöс лöсьöдöма власт ёнмöдöм да институциональнöй ёнмöдöм вылö. Эмöс кардъяс вежöм да олöмлöн уна сикас юкöнъяс вылын контроль сода, мый петкöдö все централизованнöй доö тенденция.

Вынсöдöны вой оланпасъяс да пыртöны вежсьöмъяс öня оланпастэчасö, мый петкöдö сöвмöдан оланпастэчас лöсьöдöм кöсйöм йылыс.

ДПР-са коммунистическöй партияö пырысьясöс бырöдöны парламентса мандатъяс, мый петкöдö став кöсйöмсö монополизируйтöны политическöй пространство да дзескöдны оппозицияяс мöвпъяссö.

Пропаганда уджтасъяс ёнмöны, кутшöмъяс ставкöдöмаöсь ДПР-лыс позицияассö ёнмöдöм вылö да сылöн идейнöй принципъяссö сöвмöдöм вылö.

ДПР-лöн экономика кольö сьöкыд статусын тышкасьöмъяслöн помкаяс, Украинакöд экономика йитöдъяс торкалöм, блокада да войтыркöтса санкционируйтöм мöвпъяс.

Йöзлыс олöмсö видзöмын ыджыд пай пуктö Россиясянь да войтыркостса организацияссянь гуманитарнöй отсöг.

Колö уджтöмлунлöн ыджыд тшупöд, ичöт удждон, ыджыд инфляция, а сiдзжö мытшöдъяс йöзöс медицинскöй служба асöн могмöдöмын, шуам, ваöн могмöдöмын, биöн да шоныдöн могмöдöмын.

ДПР-лӧн кыдзи признается республиканским статусом со оз вежсьы. Международнöй международнöй сотрудничество вылын оз гöгöрво ДПР-лыс легитимность.

Эмöс войтыркостса санкционируйтöм ДПР-лы да сы дор сулалысьяслы паныд, кодъяс торкöны экономика сöвмöдöм да войтыркостса öтувъя удж. Водзö мунö Россия Федерациякöд экономическöй да гуманитарнöй ертасьöм пыдди пуктöм, мый лоö гырысь факторöн ДПР-лöн изоляция условиеясöн овмöдчöм могыс.

2017 во Донецкса йӧзкостса республикалӧн (ДНР) историяын характернӧй кыдзи ичӧт интенсивносьта вооружённӧй конфликтлысь динамика видзӧм, Россия Федерациякӧд интеграция процессъяс пыдісяньджык видлалӧм, а сідзжӧ социально-экономическӧй серпас ладмӧдны зільӧм кадколаст. ӧнія кризис контекстын. Тавося воыс эз вай тöдчана вежсьöмъяс республикалöн войтыркостса статусö, но восьтiс сiйöс сöвмöдöмын да уджалöмын уна нырвизь.

Донбассын тыш видзис ичӧт интенсивносьта позиционнӧй войналысь характерсӧ периодическӧй локальнӧй тышъясӧн да обстрелъясӧн, но тышкасьӧмъяслӧн интенсивносьтыс кольӧма ичӧтджыкӧн воддза вояс серти. Тайӧ петкӧдлӧ демаркационнӧй линиялысь кутшӧмкӧ стабилизируйтчӧм йылысь, но абу военнӧй конфронтация помасьӧм йылысь.

Минскса сёрнитчӧмъяс, ассьыныс формальнӧй тӧдчанлунсӧ кыдзи вензьӧм разьӧм подув видзӧм вылӧ видзӧдтӧг, эз вайӧдны найӧс збыльмӧдӧмын ыджыд водзӧ мунӧмӧ.

Веськӧдлан органъясын лоисны кадръясӧн вежсьӧмъяс, мый колӧ лыддьыны ДПР пытшкын власьт да влияние выльысь юклан процессъяслӧн петкӧдчӧмӧн.

Пропаганда ворсісны ыджыд пай йӧзкостса мӧвп лӧсьӧдӧмын, ДПР-лысь идеология сӧвмӧдӧмын да йӧзлысь власьтлы лояльносьт могмӧдӧмын, мый лӧсялӧ ичӧт политическӧй конкуренцияа политическӧй системаяслы.

ДПР-ын политическӧй конкуренция кольӧма ичӧтӧн, оппозицияса котыръяслысь уджсӧ дзескӧдӧмаӧсь. Тайӧ индӧ республикаса политическӧй системаын авторитарнӧй тенденцияяслӧн эмлун йылысь. Водзӧ муніс украинаса юӧр сетан средствояс дорӧ пырӧмсӧ ӧлӧдӧм кузя политика, а сідзжӧ украинаса интернет-ресурсъяс бырӧдӧм.

ДПР-ын экономика боксянь серпасыс тыдовтчис сьӧкыд условиеясӧн, сы лыдын промышленнӧй производствоын мытшӧдъясӧн, ыджыд уджтӧмлунӧн, инфляцияӧн да этша чӧжӧсӧн. Украинаӧн экономическӧй блокада водзӧ лёка тӧдчис экономика вылын.

Россия Федерациясянь да войтыркостса организацияяссянь гуманитарнӧй отсӧг кольӧма йӧзлӧн олӧмын зэв коланаӧн, тӧдчӧдӧма ДПР-лысь ӧтувъя отсӧгысь ёна йитчӧмсӧ.

Вӧлі содӧм ДНР-лысь Россия Федерациякӧд интеграция процессъяс, сы лыдын экономика йитӧдъяс ёнмӧдӧм, Россияса шайт медшӧр сьӧм пыртӧм, а сідзжӧ социально-культурнӧй ӧтувъялун паськӧдӧм.

2018 - Александр Захарченкоӧс виӧм. 2018 вося ӧшым тӧлысь 31 лунӧ Донецкын «Сепар» кафеын взрыв бӧрын куліс ДНР-ӧн веськӧдлысь Александр Захарченко. Тайӧ лоӧмторйыс лоис республикалы ыджыд шогӧн да вайӧдіс кадръяс вежӧмӧ.

Денис Пушилинӧс индӧм. Захарченколӧн кувсьӧм бӧрын ДНР-са веськӧдлысьлысь удж вӧчысьӧн индісны Денис Пушилинӧс, коді водзті вӧлі ДНР-са Народнӧй Сӧветӧн Веськӧдлысьлысь должносьт. 2018 вося лӧддза-номъя тӧлысьын Пушилинӧс бӧрйисны ДПР-ӧн веськӧдлысьӧн бӧрйысьӧмъяс вылын, кутшӧмъясӧс эз казяв войтыркостса ӧтйӧза котыр.

Бӧрйысьӧмъяс. 2018 вося лӧддза-номъя тӧлысьын мунісны ДНР-ын республикаса юралысьӧс да Йӧзкостса сӧветса депутатъясӧс бӧрйӧм. Бӧрйысьӧмъяс мунісны этша явкаӧн да найӧс видлалісны кыдзи недемократическӧйӧс.

Кадръяс вежсьӧм. Захарченко кувсьӧм бӧрын ДНР-ӧн веськӧдланінъясын лоисны ыджыд кадръяс вежсьӧмъяс, мый петкӧдлӧ власьт да влияние выльысь юкӧм йылысь.

2019 - Апрель 24 лунӧ Россия Федерацияса Президент Владимир Путин кырымаліс Указ, кутшӧм урчитӧ Украинаса Донецк да Луганск обласьтъяслӧн торъя регионъясын пыр олысь йӧзлы Россияса гражданство босьтан кокньӧдӧм пӧрадок. Индӧдӧн урчитӧма тайӧ йӧзлысь инӧдсӧ Россия Федерацияса гражданство вылӧ шыӧдчыны кокньӧдӧм ногӧн.

Лӧддза-номъя тӧлысь 29 лунӧ ДНР-са Народнӧй Сӧвет вынсьӧдіс республикаса канму граница йылысь оланпас. Документын формальнӧя урчитӧма территориальнӧй претензия став Донецк обласьт вылӧ, сы лыдын Украиналӧн контроль улын территорияяс вылӧ. Но Украинакӧд «йитӧдъяс ладмӧдӧмӧдз» канму границалысь функцияяссӧ кутас збыльмӧдны йитӧд линия.

Ӧшым тӧлысь 2 лунӧ Народнӧй Сӧветлӧн пресс-служба юӧртіс ДНР-ӧн веськӧдлысь Денис Пушилинлысь республикаса оланпастэчасӧ вежсьӧмъяс пыртӧм йылысь вӧзйӧм йылысь. Вӧзйӧм вежсьӧмъяс лыдын украина кывлысь канму кыв статуссӧ бырӧдӧм да роч кывсӧ ДНР-ын ӧти канму кывйӧн лӧсьӧдӧм, мый ышӧдӧ «ДНР-лысь Россия Федерациякӧд зумыд интеграция процесс». Нӧшта Денис Пушилин пыртіс «Велӧдӧм йылысь» оланпасӧ вежсьӧмъяс пыртан оланпас бала, кӧні урчитӧма обязательнӧя велӧдны роч кыв кыдз канму кыв, а украина кыв велӧдӧмсӧ нуӧдасны бать-мамлысь кӧсйӧм да 2019 вося позянлунъяс тӧд вылӧ босьтӧмӧн. велӧдчан организацияын.

2022 - Сентябрь 23 лунсянь 27 лунӧдз кадколастӧ Россия Федерацияӧн босьтӧм Донецк обласьтлӧн территория вылын котыртісны да нуӧдісны фальсифицируйтӧм референдум, юӧртӧны уна сикас источникъяс. Тайӧ мероприятие йылысь юӧртісны кыдзи йӧзлысь Россияӧ пырны кӧсйӧмсӧ тӧдмалан инструмент.

Сентябрь 30 лунӧ Россия Федерацияса Президент Владимир Путин кырымаліс пырӧм йылысь сёрнитчӧмъяс, кутшӧмъяс серти Украиналӧн территорияӧ пырисны Донецкса йӧзкостса республика (ДНР), Луганскса йӧзкостса республика (ЛНР), а сідзжӧ Украинаса Запорожье да Херсон обласьтъяс [1]. Россия Федерацияса канму уджтас.

Октябр 2 лунö Россия Федерацияса Оланподув суд вынсьöдiс тайö аннексия йылысь сёрнитчöмъяс вынсьöдöм йылысь шуöм. Октябр нёльӧд лунӧ Президент Путин кырымаліс федеральнӧй оланпасъяс, кутшӧмъяс ратифицируйтісны тайӧ босьтӧм мутасъяслысь «Россия Федерацияӧ пыртӧм йылысь сёрнитчӧмъяс», сы лыдын ДПР.

Государственнӧй тэчас

ДНР-ын исполнительнӧй власьт чукӧртчӧма республикаса юралысь киын, кодӧс бӧрйӧны вит во кежлӧ тайнӧй бюллетеньӧн веськыд ставроссияса бӧрйысьӧмъяс вылын. Öнія веськöдлысьыс Денис Пушилин. Республикаса юралысь лӧсьӧдӧ правительство, урчитӧ сылысь тэчассӧ да составсӧ чорыд оланпастэчас регулируйтӧмтӧг. Веськӧдлан котырӧ пырӧны министерствояс да ведомствояс, но найӧс котыртан пӧрадоксӧ да уджсӧ урчитӧ республикаса юралысь.

Медвылыс оланпас пыртан органӧн лоӧ ДНР-са Йӧзкостса Сӧвет, важӧн нимтӧмаӧсь Медвылыс Сӧветӧн. Йӧзкостса Сӧветлӧн депутатъясӧс бӧрйӧны вит во кежлӧ пропорциональнӧй система серти уна морта бӧрйысян кытшъясын, а ставнас депутат лыдыс 100 морт. Народнӧй Сӧветӧн Веськӧдлысьыс ӧні Владимир Бидьёвка.

ДПР-лӧн политическӧй системалӧн аслыспӧлӧслуныс – ичӧт политическӧй конкуренция. Официальнӧя регистрируйтчӧма сӧмын ДНР-са КПРФ, но нӧшта сылӧн абу тырвыйӧ участвуйтӧм политическӧй олӧмын. 2016 воын коммунистическӧй депутатъясӧс дзескӧдісны мандатъясысь, мый петкӧдлӧ ДПР-са веськӧдлысьяслысь оппозицияса вынъяс дорӧ повзьӧдлана видзӧдлассӧ.

Сідзкӧ, ДПР-лӧн канму тэчасыс торъялӧ ёна ӧтувъя ӧтувъялунӧн, неформальнӧй тэчасъяслӧн формальнӧй институтъяс вылын ыджыдлунӧн, ичӧт политическӧй конкуренцияӧн да войтыркостса арена вылын неопределенной статусӧн. Тайӧ асшӧрлуныс, коді артмис вооружённӧй тыш бӧрын, водзӧ олӧ Россиялӧн ыджыд влияние улын да войтыркостса ичӧт признание улын.

Ыстӧдъяс