Сидоров Алексей Семёнович: версиякостса торъялӧм

Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма

Визя

19:16, 7 урасьӧм тӧлысь 2016-ся версия

Сидоров Алексей Семёнович (комиӧн Семен Ӧльӧш, 1892—1953) — нималана коми учёнӧй–энциклопедист, филологияса доктор, коми кыв, литература, фольклор да археология туялысь.

Сылӧн научнӧй корсьысьӧмъясыс вӧлі йитчӧмаӧсь литературоведениекӧд, археологиякӧд, фольклоркӧд, этнографиякӧд, историякӧд. Буретш тайӧ мортыс тӧдмӧдіс коми войтырӧс медводдза коми поэт И.А. Куратовлӧн гижӧдъясӧн. Сійӧ вӧлі Комиын чужан му туялӧмлы подув пуктысьӧн. Таысь ӧтдор А.С. Сидоров гижис школаяслы да вузъяслы учебникъяс.

Олан туй

Семен Ӧльӧш чужлӧма 1892 вося йирым тӧлысь 10-ӧд лунӧ (важ стиль серти — кӧч тӧлысь 28-ӧд лунӧ Вӧлӧгда губерняысь Яренск уездса Пальын (ӧні — Сыктывдін районса Паль сиктын. Помавлӧма Пальын кык класса училище. 1907 воын пырӧма велӧдчыны Тотьма велӧдысьяслӧн семинарияӧ, кӧні сійӧ медъёна велӧдіс кывъяс. 1911 воын Сидоров помаліс семинария, сы бӧрын вит во чӧж велӧдіс Емва вожын Кониса школаын.

Водзӧ тӧдӧмлунъяс босьтӧм могысь 1915 воын А.С. Сидоров пырис велӧдчыны Вӧлӧгдаса учительскӧй институтӧ и велӧдчис сэні куим во.

1918 воӧ институт помалӧм бӧрын Семен Ӧльӧш воис чужанінӧ. А сэк, 1918 воын, Коми муын ёся сулаліс йӧзӧс велӧдан проблема: колісны грамота йӧз. Комияс пӧвстысь петісны и гырысь учёнӧйяс, аслыссяма гижысьяс и поэтъяс. Но сэки, кор коми войтыр водзын сувтісны могъяс артмӧдны выль национально-государственнӧй, культурнӧй органъяс, грамотнӧй йӧз эз тырмыны.

Йӧзӧс велӧдӧм да местаяс вылын интеллигенция котыртӧм могысь 1918 вося лӧддза-номъя тӧлысь 22-ӧд лунӧ Яренскын А.С. Сидоров лӧсьӧдіс велӧдысьясӧс дасьтан курсъяс вылын «Коми котыр» чукӧр. Тайӧ вӧлі культурно-просветительскӧй общество, коді зілис котыртны вӧр–ва велӧдан экспедицияяс, лӧсьӧдавны сиктъясын библиотекаяс, музейяс, петкӧдлыны спектакльяс, паськӧдны тӧдӧмлунъяс лекцияяс да печать пыр. Но «Коми котыр» эз дыр уджав: гражданскӧй война дырйи сійӧ разаліс.

1918 воын Емдінын воссис велӧдысьяслӧн семинария. Яренск уездса Сӧвет ыстіс сэтчӧ велӧдны Семен Ӧльӧшӧс. Та бӧрын сійӧ бара 1920 во помӧдз велӧдіс учительясӧс дасьтан курсъяс вылын Яренскын. Тайӧ кадӧ сійӧ кутіс пырӧдчыны наукаӧ.

А.С. Сидоров кӧсйис восьтыны Коми муын вылысь – выль велӧдчанінъяс, научнӧй учреждениеяс.

1920 вося ӧшым тӧлысьын А.С. Сидоров котыртіс, кыдзи комиссияса член, Усть-Сысольскын ПИНО (Практический институт народного образования), 7–ӧд классӧдз велӧдчысьясӧс дасьтан институт. Семен Ӧльӧшыд институтын лои медводдза правлениеса председательӧн, лыддис этнография курс, веськӧдліс студентъяслӧн кружокӧн. 1921 воын сійӧ гӧтрасис Людмила Степановна Куратова вылӧ, коми литературалы подув пуктысь И.А. Куратовлӧн племянница вылӧ. Сентябрын А.С. Сидоров муніс научнӧй командировкаӧн Ленинградӧ (ӧні Санкт-Петербург), кӧні велӧдіс археология Археологическӧй институтса география факультетын. Во мысти сійӧ бара воис ПИНО–ӧ уджавны, и лоис ректорӧн. Но административнӧй удж сылы эз кажитчы. Сы вӧсна 1923 воӧ, ПИНО–ӧс педтехникумӧ вуджӧдӧм бӧрын, Семен Ӧльӧш бара лоӧ велӧдысьӧн.

1923 воын Визин сиктын олысь тестьыслӧн архивысь сійӧ аддзис И.А. Куратовлысь гижӧдъяс, и сійӧ жӧ воӧ «Парма ёль» журналын йӧзӧдіс поэтлысь кык неыджыд кывбур да поэт йылысь статья. Тайӧ вӧлі сӧветскӧй печатьын И.А. Куратов йылысь медводдза гижӧдӧн.

1926 вося рака тӧлысьын А.С. Сидоров бара мунӧ велӧдчыны Ленинградӧ. Кык воысь унджык сійӧ велӧдӧ археология да лингвистика Н.Я. Марр юрнуӧдӧм улын. Тайӧ вӧлі нималана кыв велӧдысь, археолог да этнограф. Сійӧ чуйдіс коми учёнӧйясӧс гижны вель уна удж археология кузя. Семен Ӧльӧш йӧзӧдіс ыджыд небӧг — «Знахарство, колдовство и порча у народов коми» (1928 во).

1929 воын А.С. Сидоров лои Ленинградса Герцен нима педагогика институтса доцентӧн. Сійӧ лыддис сэні велӧдчысь студентъяслы лекцияяс, коми этнография, археология, кыв йылысь, гижис ассьыс научнӧй уджъяс.

Велӧдчан небӧгъяс водзӧ дасьтӧ да лэдзӧ 1930–ӧд воясӧ. 1930–ӧд воын петӧ Семен Ӧльӧшлӧн шӧр школаяслы синтаксисысь учебник.

1934 вося кӧч тӧлысьын А.С. Сидоров вуджис овны Ленинградӧ. Сійӧ сэні куим во чӧжӧн вӧчис унатор: дасьтіс И.А. Куратовлысь кывбуръяс чукӧр, пыдіа пырӧдчис сэсся нин официальнӧй кывлӧн «яфетическӧй теорияӧ», кодӧс лӧсьӧдіс Н.Я. Марр.

1937 вося кӧч тӧлысь 21 лунӧ локтӧны и сы дорӧ, шобӧны патерасӧ, асьсӧ нуӧны. Лагерысь бӧрсӧ воис куим во мысти. Но учёнӧй эз ланьтӧдчы, эз лэдзчысь.

Уна во Семен Ӧльӧш сетіс и чужан коми кыв туялӧмлы. В.А. Молодцов, Илля Вась, А.С. Сидоров гӧгӧрвоӧдісны чужан кывйӧс кедзовтӧмлысь лёксӧ, лӧсьӧдісны графика, литературнӧй нормаяс. Семен Ӧльӧш чуксаліс пыртны сэтчӧ став сёрнисикасъяслысь озырлунсӧ, та вӧсна и пондіс найӧс велӧдны. 1924 воын сійӧ вӧлі Изьва да Печора вожъясын. А.С. Сидоров медводдзаяс лыдын кутіс лыддьыны педтехникумса студентъяслы лекцияяс комиӧн.

Пансис нин Айму вӧсна Ыджыд тыш. 1941 во помӧдз сійӧ уджаліс Новгород обласьтын топографическӧй экспедицияын техникӧн да совхозса рабочӧйӧн. Сӧмын 1942 воӧ Семен Ӧльӧш локтӧ Сыктывкарӧ да уджалӧ научнӧй сотрудникӧн Коми туялан институтын.

1944 воӧ А.С. Сидоров лоӧ СССР-са наукаяс Академиялӧн Коми базаын старшӧй научнӧй сотрудникӧн. Кык во мысти лои филология наукаясса кандидатӧн, во мысти – докторӧн.

1952 воын муніс Сыктывкарын кыв туялӧмысь конференция. Сы бӧрын, во мысти, А.С. Сидоров муніс командировкаӧ Мӧскуаӧ, библиотекаын да архивъясын уджавны. Рака тӧлысь заводитчигӧн сійӧ висьмис. 1953 вося рака тӧлысь 5-ӧд лунӧ Семен Ӧльӧш кувсис. Сійӧс дзебӧма Мӧскуаса Введенньӧ шойнаын.

А. С. Сидоров да марризм

Зэв сьӧкыд гӧгӧрвоны А.С. Сидоровлысь кыв велӧдан уджсӧ марристскӧй теориятӧг. Марризм выналігӧн коми муын чужан кывйӧс история боксянь зэв омӧля велӧдісны, эз чайтны збыльӧн финно-угорскӧй кывъяслысь история боксянь ӧткодьлунсӧ. Марристъяс серти, став кывйыс сӧвмис сӧмын скрещивайтчӧмӧн. Быттьӧкӧ важӧн вӧлі сӧмын 4 яфетическӧй племя – сал, бер, рош, йон, и тайӧ нимъяс сорласьӧмысь пӧ артмис став лексикалӧн озырлуныс. Тайӧ теорияыс вӧлі зэв примитивнӧйӧн да вульгарнӧйӧн. Мый жӧ кыскис медъёна Семен Ӧльӧшӧс тайӧ теорияас? Тыдалӧ, сійӧ, мый яфетическӧй теория топыда йитліс кывсӧ обществоын мунан вежсьӧмъяскӧд. Марризм чуксаліс уна сикас ичӧт войтыръяслысь кывъяс, и не видлавны найӧс дась меркаясӧн, мукӧд кывъяс велӧдӧмын артмӧм канонъяс отсӧгӧн. Вермас лоны, мый та вӧсна медъёна А.С. Сидоров и сулаліс яфетическӧй теория дор.

Кор сёрнитам А.С. Сидоров йылысь, кыдзи яфетолог йылысь, оз ков вунӧдны, мый сійӧ некор эз вӧв марризмлӧн теоретикӧн, а пыр вӧчис коми кыв кузя конкретнӧй удж. Сы вӧсна и ӧнӧдз тайӧ тайӧ уджъясыс зэв коланаӧсь, тӧдчанаӧсь. Коми синтаксис, кузя сійӧ гижис зэв ыджыд удж – кык тома «Синтаксис коми языка». Сійӧс абу йӧзӧдӧма. Та йылысь монографияыс петіс сійӧ кулӧм бӧрын нин. «коми литературный язык эпохи раннего феодализма» уджын коми лингвист велӧдіс XІV–XVІІ нэмъясса важ коми гижӧдъяс. Архивъясысь ачыс аддзис и некымын важ коми кывйӧн гижӧм памятник, пыртіс найӧс наукаӧ. Историческӧй лексикология юкӧнын Семен Ӧльӧш корсис архивъясысь и дешифруйтіс гижӧдъяслысь важ коми тӧлысь нимъяс. Но став тайӧ вӧчӧмторсьыс ӧнӧдз йӧзӧдӧма неыджыд юкӧн.

Небӧгъяс да уджъяс

Знахарство, колдовство и порча у народа коми. — М.—Л., 1928.
Проблема отдельного слова в языкознании по материалам коми языка. — Сыктывкар, 1932.
Коми грамматика. Синтаксис: Шӧр школаын 6-ӧд да 7-ӧд классъяслы велӧдчан отсӧг. — Сыктывкар, 1937. — 139 л.б.
Коми письменность эпохи раннего феодализма // Учёные записки ЛГУ. Серия восточных наук. Л., 1948. Вып. 2.
Порядок слов в коми предложении // Советское финно-угроведение. — Ижевск, 1949. — Т. 4. — С. 20-32.
Некоторые особенности синтаксического строя северного (ижемского) диалекта коми языка // Лингвистический сборник. — Сыктывкар, 1952. — Вып. 2. — С. 68—82.
Термины родства у коми // Лингвистический сборник. — Сыктывкар, 1952. — Вып. 2. — С. 62—68.
Порядок слов в предложении коми языка. — Сыктывкар, 1953.
Новые памятники древнекоми письменности // Вопросы финно-угорского языкознания. — М.—Л., 1962.
Древнекоми названия месяцев // Советское финно-угроведение. ІІ. — 1966. — № 2. — С. 123—129. (Соавтор — В.И. Лыткин
Избранные статьи по коми языку / Сост. Г.В. Федюнёва. — Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1992. — 160 с.

Ӧшмӧсъяс

Плесовский Ф.В. Ыджыд ученӧй A.C. Сидоров чужӧмсянь 80 во тыригкежлӧ // «Войвыв кодзув», 1972 — 9 №. — Л.б. 63—64.
Туркин А.И. Ыджыд мывкыда учёнӧй // «Войвыв кодзув», 1982 — 10 №. — Л.б. 52–54.
Федюнёва Г.В. A.C. Сидоров — лингвист // Лексикология и лексикография коми языка / Труды ИЯЛИ Коми НЦ УрО РАН. — Сыктывкар, 1988. — Вып. 41. С. 6-12.
Жеребцов И., Цыпанов Е. Ыджыд учёнӧйлӧн туй // «Войвыв кодзув», 1991 — 5 №. — Л.б. 67–72.
Федюнёва Г.В. Алексей Семенович Сидоров ӦӦ Сидоров А.С. Избранные статьи по коми языку. — Сыктывкар, 1992. — С. 5—22.
Жданов Л. Велӧдысь да учёнӧй // «Войвыв кодзув», 1992 — 8 №. — Л.б. 72–74.
Туркин А.И. К столетию со дня рождения A.C. Сидорова // «Linguistica Uralica». — Tallinn, 1992. — № 4. — С. 294—298.
Жеребцов И.Л., Цыпанов Е.А. Алексей Семенович Сидоров / Серия «Люди науки»; Коми НЦ УрО РАН. — Сыктывкар, 1994. — Вып. 8.
Туркин А.И. Сидоров Алексей Семёнович // Коми язык. Энциклопедия / Отв. ред. Г.В. Федюнёва. — М.: Издательство ДиК, 1998. — С. 422—426.
Белых И. Пальысь петӧм учёнӧй // «Йӧлӧга», 2002, йирым тӧлысь 18–ӧд лун.
Лудыкова В.М. Коми гижӧд кыв история: учебнӧй пособие. — Сыктывкар: Изд–во Сыктывкарского ун–та, 2007. — Л.б. 52—59.
Белых И. Нималана землякӧс оз вунӧдны // «Коми му», 2008, ода-кора тӧлысь 24-ӧд лун.
Холопова Д.Г. Мыжтӧм мыж // «Коми му», 2008, йирым тӧлысь 8-ӧд лун.
Коми туялан шӧринса КЛИИ-са кыв юкӧд сайтын А.С. Сидоровлӧн олантуй

Ыстӧдъяс

@@ Визь 1: / Визь 1: @@
-'''Сидоров Алексей Семёнович''' (комиöн '''Семен Öльöш''', [[1892 во|1892]]—[[1953]]) — нималана коми учёнöй–энциклопедист, филологияса доктор, коми кыв, литература, фольклор да археология туялысь.
+'''Сидоров Алексей Семёнович''' (комиӧн '''Семен Ӧльӧш''', [[1892 во|1892]]—[[1953]]) — нималана коми учёнӧй–энциклопедист, филологияса доктор, коми кыв, литература, фольклор да археология туялысь.
-Сылöн научнöй корсьысьöмъясыс вöлі йитчöмаöсь литературоведениекöд, археологиякöд, фольклоркöд, этнографиякöд, историякöд. Буретш тайö мортыс тöдмöдіс коми войтырöс медводдза коми поэт [[Куратов Ӧльӧш Вань|И.А. Куратовлӧн]] гижöдъясöн. Сійö вöлі Комиын чужан му туялöмлы подув пуктысьöн. Таысь öтдор А.С. Сидоров гижис школаяслы да вузъяслы учебникъяс.
+Сылӧн научнӧй корсьысьӧмъясыс вӧлі йитчӧмаӧсь литературоведениекӧд, археологиякӧд, фольклоркӧд, этнографиякӧд, историякӧд. Буретш тайӧ мортыс тӧдмӧдіс коми войтырӧс медводдза коми поэт [[Куратов Ӧльӧш Вань|И.А. Куратовлӧн]] гижӧдъясӧн. Сійӧ вӧлі Комиын чужан му туялӧмлы подув пуктысьӧн. Таысь ӧтдор А.С. Сидоров гижис школаяслы да вузъяслы учебникъяс.
 == Олан туй ==
-Семен Öльöш чужлöма [[1892 во|1892 вося]] [[10 йирым|йирым тӧлысь 10-ӧд лунӧ (важ стиль серти — кӧч тӧлысь 28-ӧд лунӧ]] [[Вӧлӧгда губерня]]ысь [[Яренск уезд]]са Пальын (ӧні — [[Сыктывдін район]]са [[Паль (Сыктывдін район)|Паль]] сиктын. Помавлöма Пальын кык класса училище. [[1907 во]]ын пырöма велöдчыны [[Тотьма]] велӧдысьяслӧн семинарияӧ, кöні сійö медъёна велöдіс кывъяс. [[1911 во]]ын Сидоров помаліс семинария, сы бöрын вит во чöж велöдіс Емва вожын [[Кони (Княжпогост район)|Кониса]] школаын.
+Семен Ӧльӧш чужлӧма [[1892 во|1892 вося]] [[10 йирым|йирым тӧлысь 10-ӧд лунӧ (важ стиль серти — кӧч тӧлысь 28-ӧд лунӧ]] [[Вӧлӧгда губерня]]ысь [[Яренск уезд]]са Пальын (ӧні — [[Сыктывдін район]]са [[Паль (Сыктывдін район)|Паль]] сиктын. Помавлӧма Пальын кык класса училище. [[1907 во]]ын пырӧма велӧдчыны [[Тотьма]] велӧдысьяслӧн семинарияӧ, кӧні сійӧ медъёна велӧдіс кывъяс. [[1911 во]]ын Сидоров помаліс семинария, сы бӧрын вит во чӧж велӧдіс Емва вожын [[Кони (Княжпогост район)|Кониса]] школаын.
-Водзö тöдöмлунъяс босьтöм могысь [[1915 во]]ын А.С. Сидоров пырис велöдчыны [[Вӧлӧгда]]са учительскöй институтö и велöдчис сэні куим во.
+Водзӧ тӧдӧмлунъяс босьтӧм могысь [[1915 во]]ын А.С. Сидоров пырис велӧдчыны [[Вӧлӧгда]]са учительскӧй институтӧ и велӧдчис сэні куим во.
-[[1918 во]]ö институт помалöм бöрын Семен Öльöш воис чужанінö. А сэк, [[1918 во]]ын, Коми муын ёся сулаліс йöзöс велöдан проблема: колісны грамота йöз. Комияс пöвстысь петісны и гырысь учёнöйяс, аслыссяма гижысьяс и поэтъяс. Но сэки, кор коми войтыр водзын сувтісны могъяс артмöдны выль национально — государственнöй, культурнöй органъяс, грамотнöй йöз эз тырмыны.
+[[1918 во]]ӧ институт помалӧм бӧрын Семен Ӧльӧш воис чужанінӧ. А сэк, [[1918 во]]ын, Коми муын ёся сулаліс йӧзӧс велӧдан проблема: колісны грамота йӧз. Комияс пӧвстысь петісны и гырысь учёнӧйяс, аслыссяма гижысьяс и поэтъяс. Но сэки, кор коми войтыр водзын сувтісны могъяс артмӧдны выль национально-государственнӧй, культурнӧй органъяс, грамотнӧй йӧз эз тырмыны.
-Йöзöс велöдöм да местаяс вылын интеллигенция котыртöм могысь [[1918 во]]ся [[22 лӧддза-номъя|лӧддза-номъя тӧлысь 22-ӧд лунö]] [[Яренск]]ын А.С. Сидоров лöсьöдіс велöдысьясöс дасьтан курсъяс вылын «[[Коми котыр]]» чукӧр. Тайö вöлі культурно–просветительскöй общество, коді зілис котыртны вöр–ва велöдан экспедицияяс, лöсьöдавны сиктъясын библиотекаяс, музейяс, петкöдлыны спектакльяс, паськöдны тöдöмлунъяс лекцияяс да печать пыр. Но «Коми котыр» эз дыр уджав: гражданскöй война дырйи сійö разаліс.
+Йӧзӧс велӧдӧм да местаяс вылын интеллигенция котыртӧм могысь [[1918 во]]ся [[22 лӧддза-номъя|лӧддза-номъя тӧлысь 22-ӧд лунӧ]] [[Яренск]]ын А.С. Сидоров лӧсьӧдіс велӧдысьясӧс дасьтан курсъяс вылын «[[Коми котыр]]» чукӧр. Тайӧ вӧлі культурно-просветительскӧй общество, коді зілис котыртны вӧр–ва велӧдан экспедицияяс, лӧсьӧдавны сиктъясын библиотекаяс, музейяс, петкӧдлыны спектакльяс, паськӧдны тӧдӧмлунъяс лекцияяс да печать пыр. Но «Коми котыр» эз дыр уджав: гражданскӧй война дырйи сійӧ разаліс.
-[[1918 во]]ын [[Емдін]]ын воссис велӧдысьяслӧн семинария. [[Яренск уезд]]са Сöвет ыстіс сэтчö велöдны Семен Öльöшöс. Та бöрын сійö бара [[1920]] во помöдз велöдіс учительясöс дасьтан курсъяс вылын Яренскын. Тайö кадö сійö кутіс пырöдчыны наукаö.
+[[1918 во]]ын [[Емдін]]ын воссис велӧдысьяслӧн семинария. [[Яренск уезд]]са Сӧвет ыстіс сэтчӧ велӧдны Семен Ӧльӧшӧс. Та бӧрын сійӧ бара [[1920]] во помӧдз велӧдіс учительясӧс дасьтан курсъяс вылын Яренскын. Тайӧ кадӧ сійӧ кутіс пырӧдчыны наукаӧ.
-А.С. Сидоров кöсйис восьтыны Коми муын вылысь – выль велöдчанінъяс, научнöй учреждениеяс.
+А.С. Сидоров кӧсйис восьтыны Коми муын вылысь – выль велӧдчанінъяс, научнӧй учреждениеяс.
-[[1920 во]]ся [[ӧшым тӧлысь]]ын А.С. Сидоров котыртіс, кыдзи комиссияса член, Усть–Сысольскын [[ПИНО]] (Практический институт народного образования), 7–öд классöдз велöдчысьясöс дасьтан институт. Семен Öльöшыд институтын лои медводдза правлениеса председательöн, лыддис этнография курс, веськöдліс студентъяслöн кружокöн. [[1921 во]]ын сійö гöтрасис Людмила Степановна Куратова вылö, коми литературалы подув пуктысь И.А. Куратовлöн племянница вылö. Сентябрын А.С. Сидоров муніс научнöй командировкаöн Ленинградö (öні [[Санкт-Петербург]]), кöні велöдіс археология Археологическöй институтса география факультетын. Во мысти сійö бара воис ПИНО–ö уджавны, и лоис ректорöн. Но административнöй удж сылы эз кажитчы. Сы вöсна [[1923 во]]ö, ПИНО–öс педтехникумö вуджöдöм бöрын, Семен Öльöш бара лоö велöдысьöн.
+[[1920 во]]ся [[ӧшым тӧлысь]]ын А.С. Сидоров котыртіс, кыдзи комиссияса член, Усть-Сысольскын [[ПИНО]] (Практический институт народного образования), 7–ӧд классӧдз велӧдчысьясӧс дасьтан институт. Семен Ӧльӧшыд институтын лои медводдза правлениеса председательӧн, лыддис этнография курс, веськӧдліс студентъяслӧн кружокӧн. [[1921 во]]ын сійӧ гӧтрасис Людмила Степановна Куратова вылӧ, коми литературалы подув пуктысь И.А. Куратовлӧн племянница вылӧ. Сентябрын А.С. Сидоров муніс научнӧй командировкаӧн Ленинградӧ (ӧні [[Санкт-Петербург]]), кӧні велӧдіс археология Археологическӧй институтса география факультетын. Во мысти сійӧ бара воис ПИНО–ӧ уджавны, и лоис ректорӧн. Но административнӧй удж сылы эз кажитчы. Сы вӧсна [[1923 во]]ӧ, ПИНО–ӧс педтехникумӧ вуджӧдӧм бӧрын, Семен Ӧльӧш бара лоӧ велӧдысьӧн.
-[[1923 во]]ын [[Визин (Сыктыв район)|Визин]] сиктын олысь тестьыслöн архивысь сійö аддзис И.А. Куратовлысь гижöдъяс, и сійö жö воö «[[Парма ёль (журнал)|Парма ёль]]» журналын йöзöдіс поэтлысь кык неыджыд кывбур да поэт йылысь статья. Тайö вöлі сöветскöй печатьын И.А. Куратов йылысь медводдза гижöдöн.
+[[1923 во]]ын [[Визин (Сыктыв район)|Визин]] сиктын олысь тестьыслӧн архивысь сійӧ аддзис И.А. Куратовлысь гижӧдъяс, и сійӧ жӧ воӧ «[[Парма ёль (журнал)|Парма ёль]]» журналын йӧзӧдіс поэтлысь кык неыджыд кывбур да поэт йылысь статья. Тайӧ вӧлі сӧветскӧй печатьын И.А. Куратов йылысь медводдза гижӧдӧн.
-[[1926 во]]ся [[рака тӧлысь]]ын А.С. Сидоров бара мунö велöдчыны Ленинградö. Кык воысь унджык сійö велöдö археология да лингвистика Н.Я. Марр юрнуöдöм улын. Тайö вöлі нималана кыв велöдысь, археолог да этнограф. Сійö чуйдіс коми учёнöйясöс гижны вель уна удж археология кузя. Семен Öльöш йöзöдіс ыджыд небӧг — «Знахарство, колдовство и порча у народов коми» ([[1928 во]]).
+[[1926 во]]ся [[рака тӧлысь]]ын А.С. Сидоров бара мунӧ велӧдчыны Ленинградӧ. Кык воысь унджык сійӧ велӧдӧ археология да лингвистика Н.Я. Марр юрнуӧдӧм улын. Тайӧ вӧлі нималана кыв велӧдысь, археолог да этнограф. Сійӧ чуйдіс коми учёнӧйясӧс гижны вель уна удж археология кузя. Семен Ӧльӧш йӧзӧдіс ыджыд небӧг — «Знахарство, колдовство и порча у народов коми» ([[1928 во]]).
-[[1929]] воын А.С. Сидоров лои Ленинградса Герцен нима педагогика институтса доцентöн. Сійö лыддис сэні велöдчысь студентъяслы лекцияяс, коми этнография, археология, кыв йылысь, гижис ассьыс научнöй уджъяс.
+[[1929]] воын А.С. Сидоров лои Ленинградса Герцен нима педагогика институтса доцентӧн. Сійӧ лыддис сэні велӧдчысь студентъяслы лекцияяс, коми этнография, археология, кыв йылысь, гижис ассьыс научнӧй уджъяс.
-Велöдчан небöгъяс водзö дасьтö да лэдзö 1930–öд воясö. 1930–öд воын петö Семен Öльöшлöн шöр школаяслы синтаксисысь учебник.
+Велӧдчан небӧгъяс водзӧ дасьтӧ да лэдзӧ 1930–ӧд воясӧ. 1930–ӧд воын петӧ Семен Ӧльӧшлӧн шӧр школаяслы синтаксисысь учебник.
-[[1934]] вося [[кӧч тӧлысь]]ын А.С. Сидоров вуджис овны Ленинградö. Сійö сэні куим во чöжöн вöчис унатор: дасьтіс И.А. Куратовлысь кывбуръяс чукöр, пыдіа пырöдчис сэсся нин официальнöй кывлöн «яфетическій теорияö», кодöс лöсьöдіс Н.Я. Марр.
+[[1934]] вося [[кӧч тӧлысь]]ын А.С. Сидоров вуджис овны Ленинградӧ. Сійӧ сэні куим во чӧжӧн вӧчис унатор: дасьтіс И.А. Куратовлысь кывбуръяс чукӧр, пыдіа пырӧдчис сэсся нин официальнӧй кывлӧн «яфетическӧй теорияӧ», кодӧс лӧсьӧдіс Н.Я. Марр.
-[[1937]] вося [[21 кӧч|кӧч тӧлысь 21 лунö]] локтöны и сы дорö, шобöны патерасö, асьсö нуöны. Лагерысь бöрсö воис куим во мысти. Но учёнöй эз ланьтöдчы, эз лэдзчысь.
+[[1937]] вося [[21 кӧч|кӧч тӧлысь 21 лунӧ]] локтӧны и сы дорӧ, шобӧны патерасӧ, асьсӧ нуӧны. Лагерысь бӧрсӧ воис куим во мысти. Но учёнӧй эз ланьтӧдчы, эз лэдзчысь.
-Уна во Семен Öльöш сетіс и чужан коми кыв туялöмлы. [[Молодцов Сандрӧ Васьӧ| В.А. Молодцов]], [[Лыткин Илля Вась|Илля Вась]], А.С. Сидоров гöгöрвоöдісны чужан кывйöс кедзовтöмлысь лёксö, лöсьöдісны графика, литературнöй нормаяс. Семен Öльöш чуксаліс пыртны сэтчö став сёрнисикасъяслысь озырлунсö, та вöсна и пондіс найöс велöдны. [[1924]] воын сійö вöлі [[Изьва (ю)|Изьва]] да [[Печора (ю)|Печора]] вожъясын. А.С. Сидоров медводдзаяс лыдын кутіс лыддьыны педтехникумса студентъяслы лекцияяс комиöн.
+Уна во Семен Ӧльӧш сетіс и чужан коми кыв туялӧмлы. [[Молодцов Сандрӧ Васьӧ| В.А. Молодцов]], [[Лыткин Илля Вась|Илля Вась]], А.С. Сидоров гӧгӧрвоӧдісны чужан кывйӧс кедзовтӧмлысь лёксӧ, лӧсьӧдісны графика, литературнӧй нормаяс. Семен Ӧльӧш чуксаліс пыртны сэтчӧ став сёрнисикасъяслысь озырлунсӧ, та вӧсна и пондіс найӧс велӧдны. [[1924]] воын сійӧ вӧлі [[Изьва (ю)|Изьва]] да [[Печора (ю)|Печора]] вожъясын. А.С. Сидоров медводдзаяс лыдын кутіс лыддьыны педтехникумса студентъяслы лекцияяс комиӧн.
-Пансис нин [[Айму вӧсна Ыджыд тыш]]. [[1941]] во помöдз сійö уджаліс [[Вылькар обласьт|Новгород обласьт]]ын топографическöй экспедицияын техникöн да совхозса рабочöйöн. Сöмын [[1942]] воö Семен Öльöш локтö Сыктывкарö да уджалö научнöй сотрудникöн [[Коми туялан институт]]ын.
+Пансис нин [[Айму вӧсна Ыджыд тыш]]. [[1941]] во помӧдз сійӧ уджаліс [[Вылькар обласьт|Новгород обласьт]]ын топографическӧй экспедицияын техникӧн да совхозса рабочӧйӧн. Сӧмын [[1942]] воӧ Семен Ӧльӧш локтӧ Сыктывкарӧ да уджалӧ научнӧй сотрудникӧн [[Коми туялан институт]]ын.
-[[1944]] воö А.С. Сидоров лоö СССР-са наукаяс Академиялöн Коми базаын старшöй научнöй сотрудникöн. Кык во мысти лои филология наукаясса кандидатöн, во мысти – докторöн.
+[[1944]] воӧ А.С. Сидоров лоӧ СССР-са наукаяс Академиялӧн Коми базаын старшӧй научнӧй сотрудникӧн. Кык во мысти лои филология наукаясса кандидатӧн, во мысти – докторӧн.
-[[1952]] воын муніс Сыктывкарын кыв туялӧмысь конференция. Сы бöрын, во мысти, А.С. Сидоров муніс коммандировкаö [[Мöскуа]]ö, библиотекаын да архивъясын уджавны. [[Рака тӧлысь]] заводитчигöн сійö висьмис. [[1953]] вося [[5 рака|рака тӧлысь 5-ӧд лунö]] Семен Öльöш кувсис. Сійöс дзебöма Мöскуаса Введенньӧ шойнаын.
+[[1952]] воын муніс Сыктывкарын кыв туялӧмысь конференция. Сы бӧрын, во мысти, А.С. Сидоров муніс командировкаӧ [[Мӧскуа]]ӧ, библиотекаын да архивъясын уджавны. [[Рака тӧлысь]] заводитчигӧн сійӧ висьмис. [[1953]] вося [[5 рака|рака тӧлысь 5-ӧд лунӧ]] Семен Ӧльӧш кувсис. Сійӧс дзебӧма Мӧскуаса Введенньӧ шойнаын.
 == А. С. Сидоров да марризм ==
-Зэв сьöкыд гöгöрвоны А.С. Сидоровлысь кыв велöдан уджсö марристскöй теориятöг. Марризм выналігöн коми муын чужан кывйöс история боксянь зэв омöля велöдісны, эз чайтны збыльöн финно–угорскöй кывъяслысь история боксянь öткодьлунсö. Марристъяс серти, став кывйыс сöвмис сöмын скрещивайтчöмöн. Быттьöкö важöн вöлі сöмын 4 яфетическöй племя – ''сал'', ''бер'', ''рош'', ''йон'', и тайö нимъяс сорласьöмысь пö артмис став лексикалöн озырлуныс. Тайö теорияыс вöлі зэв примитивнöйöн да вульгарнöйöн. Мый жö кыскис медъёна Семен Öльöшöс тайö теорияас? Тыдалö, сійö, мый яфетическöй теория топыда йитліс кывсö обществоын мунан вежсьöмъяскöд. Марризм чуксаліс уна сикас ичöт войтыръяслысь кывъяс, и не видлавны найöс дась меркаясöн, мукöд кывъяс велöдöмын артмöм канонъяс отсöгöн. Вермас лоны, мый та вöсна медъёна А.С. Сидоров и сулаліс яфетическöй теория дор.
+Зэв сьӧкыд гӧгӧрвоны А.С. Сидоровлысь кыв велӧдан уджсӧ марристскӧй теориятӧг. Марризм выналігӧн коми муын чужан кывйӧс история боксянь зэв омӧля велӧдісны, эз чайтны збыльӧн финно-угорскӧй кывъяслысь история боксянь ӧткодьлунсӧ. Марристъяс серти, став кывйыс сӧвмис сӧмын скрещивайтчӧмӧн. Быттьӧкӧ важӧн вӧлі сӧмын 4 яфетическӧй племя – ''сал'', ''бер'', ''рош'', ''йон'', и тайӧ нимъяс сорласьӧмысь пӧ артмис став лексикалӧн озырлуныс. Тайӧ теорияыс вӧлі зэв примитивнӧйӧн да вульгарнӧйӧн. Мый жӧ кыскис медъёна Семен Ӧльӧшӧс тайӧ теорияас? Тыдалӧ, сійӧ, мый яфетическӧй теория топыда йитліс кывсӧ обществоын мунан вежсьӧмъяскӧд. Марризм чуксаліс уна сикас ичӧт войтыръяслысь кывъяс, и не видлавны найӧс дась меркаясӧн, мукӧд кывъяс велӧдӧмын артмӧм канонъяс отсӧгӧн. Вермас лоны, мый та вӧсна медъёна А.С. Сидоров и сулаліс яфетическӧй теория дор.
-Кор сёрнитам А.С. Сидоров йылысь, кыдзи яфетолог йылысь, оз ков вунöдны, мый сійö некор эз вöв марризмлöн теоретикöн, а пыр вöчис коми кыв кузя конкретнöй удж. Сы вöсна и öнöдз тайö тайö уджъясыс зэв коланаöсь, тöдчанаöсь. Коми синтаксис, кузя сійö гижис зэв ыджыд удж – кык тома «Синтаксис коми языка». Сійöс абу йöзöдöма. Та йылысь монографияыс петіс сійö кулöм бöрын нин. «коми литературный язык эпохи раннего феодализма» уджын коми лингвист велöдіс XIV–XVII нэмъясса важ коми гижöдъяс. Архивъясысь ачыс адзис и некымын важ коми кывйöн гижöм памятник, пыртіс найіс наукаö. Историческöй лексикология юкöнын Семен Öльöш корсис архивъясысь и дешифруйтіс гижöдъяслысь важ коми тöлысь нимъяс. Но став тайö вöчöмторсьыс öнöдз йöзöдöма неыджыд юкöн.
+Кор сёрнитам А.С. Сидоров йылысь, кыдзи яфетолог йылысь, оз ков вунӧдны, мый сійӧ некор эз вӧв марризмлӧн теоретикӧн, а пыр вӧчис коми кыв кузя конкретнӧй удж. Сы вӧсна и ӧнӧдз тайӧ тайӧ уджъясыс зэв коланаӧсь, тӧдчанаӧсь. Коми синтаксис, кузя сійӧ гижис зэв ыджыд удж – кык тома «Синтаксис коми языка». Сійӧс абу йӧзӧдӧма. Та йылысь монографияыс петіс сійӧ кулӧм бӧрын нин. «коми литературный язык эпохи раннего феодализма» уджын коми лингвист велӧдіс XІV–XVІІ нэмъясса важ коми гижӧдъяс. Архивъясысь ачыс аддзис и некымын важ коми кывйӧн гижӧм памятник, пыртіс найӧс наукаӧ. Историческӧй лексикология юкӧнын Семен Ӧльӧш корсис архивъясысь и дешифруйтіс гижӧдъяслысь важ коми тӧлысь нимъяс. Но став тайӧ вӧчӧмторсьыс ӧнӧдз йӧзӧдӧма неыджыд юкӧн.
 == Небӧгъяс да уджъяс ==
@@ Визь 53: / Визь 53: @@
 # Порядок слов в предложении коми языка. — [[Сыктывкар]], [[1953]].
 # Новые памятники древнекоми письменности // Вопросы финно-угорского языкознания. — М.—Л., [[1962]].
-# Древнекоми названия месяцев // Советское финно-угроведение. II. — [[1966]]. — № 2. — С. 123—129. (Соавтор — [[Илля Вась|В.И. Лыткин]]
+# Древнекоми названия месяцев // Советское финно-угроведение. ІІ. — [[1966]]. — № 2. — С. 123—129. (Соавтор — [[Илля Вась|В.И. Лыткин]]
 # Избранные статьи по коми языку / Сост. [[Федюнёва Галина Валерьяновна|Г.В. Федюнёва]]. — [[Сыктывкар]]: [[Коми небӧг лэдзанін|Коми кн. изд-во]], [[1992]]. — 160  с.
-== Öшмöсъяс ==
+== Ӧшмӧсъяс ==
 # [[Плесовский Фёдор Васильевич|''Плесовский Ф.В.'']] Ыджыд ученӧй A.C. Сидоров чужӧмсянь 80 во тыригкежлӧ // [[Войвыв кодзув (журнал)|«Войвыв кодзув»]], [[1972]] — 9 №. — Л.б. 63—64.
 # [[Туркин Адольф Иванович|''Туркин А.И.'']] Ыджыд мывкыда учёнӧй // [[Войвыв кодзув (журнал)|«Войвыв кодзув»]], [[1982]] — 10 №. — Л.б. 52–54.
 # [[Федюнёва Галина Валерьяновна|''Федюнёва Г.В.'']] A.C. Сидоров — лингвист // Лексикология и лексикография коми языка / Труды [[Кыв, литература да история институт|ИЯЛИ Коми НЦ УрО РАН]]. — [[Сыктывкар]], [[1988]]. — Вып. 41. С. 6-12.
 # [[Жеребцов Игорь Любомирович|''Жеребцов И.'']], [[Цыпанов Евгений Александрович|''Цыпанов Е.'']] Ыджыд учёнӧйлӧн туй // [[Войвыв кодзув (журнал)|«Войвыв кодзув»]], [[1991]] — 5 №. — Л.б. 67–72.
-# [[Федюнёва Галина Валерьяновна|''Федюнёва Г.В.'']] Алексей Семенович Сидоров // Сидоров А.С. Избранные статьи по коми языку. — [[Сыктывкар]], [[1992]]. — С. 5—22.
+# [[Федюнёва Галина Валерьяновна|''Федюнёва Г.В.'']] Алексей Семенович Сидоров ӦӦ Сидоров А.С. Избранные статьи по коми языку. — [[Сыктывкар]], [[1992]]. — С. 5—22.
 # ''Жданов Л.'' Велӧдысь да учёнӧй // [[Войвыв кодзув (журнал)|«Войвыв кодзув»]], [[1992]] — 8 №. — Л.б. 72–74.
 # [[Туркин Адольф Иванович|''Туркин А.И.'']] К столетию со дня рождения A.C. Сидорова // «Linguistica Uralica». — [[Таллинн|Tallinn]], [[1992]]. — № 4. — С. 294—298.
 # [[Жеребцов Игорь Любомирович|''Жеребцов И.Л.'']], [[Цыпанов Евгений Александрович|''Цыпанов Е.А.'']] Алексей Семенович Сидоров / Серия «Люди науки»; Коми НЦ УрО РАН. — [[Сыктывкар]], 1994. — Вып. 8.
 # [[Туркин Адольф Иванович|''Туркин А.И.'']] Сидоров Алексей Семёнович // Коми язык. Энциклопедия / Отв. ред. [[Федюнёва Галина Валерьяновна|Г.В. Федюнёва]]. — М.: Издательство ДиК, [[1998]]. — С. 422—426.
-# [[Белых Иван Ильич|''Белых И.'']] Пальысь петӧм учёнӧй // [[Йӧлӧга (газет)|«Йöлöга»]], [[2002]], [[18 йирым|йирым тӧлысь 18–ӧд лун]].
+# [[Белых Иван Ильич|''Белых И.'']] Пальысь петӧм учёнӧй // [[Йӧлӧга (газет)|«Йӧлӧга»]], [[2002]], [[18 йирым|йирым тӧлысь 18–ӧд лун]].
-# [[Лудыкова Валентина Матвеевна|''Лудыкова В.М.'']] Коми гижӧд кыв история: учебнöй пособие. — [[Сыктывкар]]: [[Сыктывкарса канму университет|Изд–во Сыктывкарского ун–та]], [[2007]]. — Л.б. 52—59.
+# [[Лудыкова Валентина Матвеевна|''Лудыкова В.М.'']] Коми гижӧд кыв история: учебнӧй пособие. — [[Сыктывкар]]: [[Сыктывкарса канму университет|Изд–во Сыктывкарского ун–та]], [[2007]]. — Л.б. 52—59.
 # [[Белых Иван Ильич|''Белых И.'']] Нималана землякӧс оз вунӧдны // [[Коми му (газет)|«Коми му»]], [[2008]], [[24 ода кора|ода-кора тӧлысь 24-ӧд лун]].
 # [[Холопова Диана Григорьевна|''Холопова Д.Г.'']] Мыжтӧм мыж // [[Коми му (газет)|«Коми му»]], [[2008]], [[8 йирым|йирым тӧлысь 8-ӧд лун]].
-# [http://komikyv.com/archives/2231 Коми туялан шӧринса КЛИИ-са кыв юкӧд сайтын А.С. Сидоровлӧн олантуй]
+# [http://komikyv.com/archіves/2231 Коми туялан шӧринса КЛИИ-са кыв юкӧд сайтын А.С. Сидоровлӧн олантуй]
 == Ыстӧдъяс ==