Тотаркатша

Тоторкатша (латин Lanius; рочӧн сорокопут) – вöрса лэбач.

Ыджда да рöм

Тайö лэбачыс ыджданас ябыр (рочӧн скворец) кодь. Топыд яя тушаыс 26-28 сантиметр кузьта, сьöктаыс 75 граммöдз овлö. Рöмыс абу зэв синмö шыбитчана. Мышку вылысыс айыслöн и эньыслöн öткодь – пöим кодь рудов. Кокыс, нырыс да бöжыс сьöд, кöнi дор тывбордъясыс еджгов рöмöн торъялöны. Перкаль син вомöныс нырсяньыс тöдчö вель паськыд пемыд визь. Кынöм улыс дзик еджыд. Ён нырыс увлань крукыля да варышланьö мунö. Ныр пытшкöс вылысладор пöлöнас весиг пиньтор эм. Ныр вуж дiнас чурвидзöны чорыд сiяс. Гöгрöс йыла бордйыс дженьыд, а бöжыс катшакöд öткодь – кузь да тшупöдъяса. Китшкöны-шыалöны кайясыс катшаяс моз жö. Та вöсна, тыдалö, важ коми йöз и думыштöмаöсь тоторкатша кывсö. Рочьяс шуöны сорокопутöн, кодлöн воддза юкöныс (сорока) катшакöд öткодялöм йылысь жö висьталö.

Паськалöм

Тоторкатшаяс олöны-вылöны зэв паськыда: Европаын, Азияын, Африкаын да Войвыв Америкаын. Коми муын паныдасьлöны лунвывсяньыс вöра тундраöдз. Миянö локтöны тулыснас – кос му либö ода кора тöлысьö. Овмöдчöны оз сук пармаö, а вöр дорöсъясö, ыбъяс гöгöрын.

Поздйысьöм

Позсö лöсьöдöны пуяс-кустъяс йылö. Тэчöны сiйöс небыдик ув-вожйысь да быдмöг заясысь. Пыдöсас вольсалöны пушыд турун да гöн. Пöжны пуктöны рудов чутъяса еджыд рöма посньыдик вит-ö-квайт кольк. Эньыс пукалö позъяс дас вит лунöдз, айыс корсюрö вежлывлö сiйöс. Кайпиянсö борд йылас кыпöдчытöдзыс вердöны батьыс и мамыс.

Оласног да сёян

Пöткöдчöны тоторкатшаяс сöмын яя сёянöн. Кыйдöссö синйöны куст либö пу туган йылын пукалöмöн. Казяласны кö шырöс, лёкгагйöс, чиркöс, кыша гагъясöс либö укшаль кайпиянöс, пыр и уськöдчасны тöв ныр моз да тшапкасны коньöръясöс ёсь йыла гыжъяснас. Чöсмасьöны шедöм ловнас крукыля нырнас косявлöмöн. Пöтöм бöрас коляссö оз эновтны кыдз веськалö, а сатшкöны мöдысь кежлö ёсь йыла пу увйö. Вöрöд ветлiг-мунiгöн кö казялан öшалысь косьмöм лёкгагйöс, тöд, тайö уджыс тоторкатшалöн.

Коми муын быдтысьö да гожйö кык сикас тоторкатша: ыджыд тоторкатша (рочӧн сорокопут серый) да ичöт тоторкатша (рочӧн сорокопут жулан). Ичöт тоторкатшаыс жебджык тушанас да и гöн рöмнас торъялö ыджыдсьыс.

Лэбачьясыс бöр мунöны лунвывланьö кӧч тӧлысьӧ либö йирым тöлысьö. Тöвйöны найö Россиялöн шöр юкöнъясын, а сiдзжö Крымын да Кавказын.

Рöдвуж кыв вылын

Тылабордаыслöн öтувъя зэв важся нимыс абу. Сöмын перымса комияс комияс моз жö нимтöны тоторкатшаöн. Öткымын коми сёрнисикасын тоторкатшаöс нöшта шуöны тотшкайöн да джетшкайöн. А удмуртъяслӧн – тэль котшо, мый лоö, комиöдны кö, вöрса катша.

Öшмöс

• Ракин А.Н. Тотаркатша // Би кинь, 2010. – 12 №.