Тюксей

Тюксей

Melanitta nigra

Тюксей (латин Sturnus; рочӧн Синьга) — утка рӧдысь ваын уялысь лэбач. Мукӧд ним: сьӧд утка, сьӧд чӧж.

Ыджда да рöм

Тюксей лыддьыссьӧ ыджыд уткаяс лыдӧ пырысь пӧткаӧн. Сьӧктаыс налӧн овлывлӧ килоӧн-джынйӧнӧдз, а кузьтаыс – ветымын кык сантиметрӧдз.

Ай тюксейыс чим сьӧд рӧма. Ныр вуж діныс мылькъя, ныр розьяс бердас эм вижовгӧрд печат. Синмыс пемыдгӧрд рӧма, кокыс сьӧд.

Паськалöм

Олӧ-вылӧ Европалӧн да Азиялӧн войвыв юкӧнъясас, поздысьӧ весиг Йиа саридз бердын. Парма весьтын петкӧдчывлӧ гожъянінъясас вуджигӧн да тӧвйыны бӧр лэбигас.

Оласног да поздйысьöм

Коми муӧ локтӧны сьӧд уткаяс ода-кора тӧлысьлӧн мӧд джынъяс. Лэбӧны быдтысянінъясас лун и вой гырысь кельöбъясӧн. Быд кельӧбын овлывлӧ сё либӧ унджык утка. Унаӧн поздйысьӧны Печора ю ковтысын, но кызвыныс воӧдчӧны вӧра тундраӧдз да тундраӧдз. Лунвывланьӧджык кольччӧм уткаяс гожйӧны пармаса нитшка нюръясын. Быд тюксей бӧрйӧ гоз пӧвсӧ тӧвъянінас на, да найӧ ёна тӧждысьӧны ӧта-мӧд вӧснаыс. Неминучаяс дырйи айыс дыр оз эновт кулӧм либӧ лыйӧм эньсӧ.

Чужанінас воӧм бӧрас овмӧдчӧны восьсаинъясӧ — тундраса тыяс бердын либӧ лӧня визувтысь юяс дорын. Позсӧ лӧсьӧдӧны муӧ кустъяс улӧ. Пыдӧсас вольсалӧны кос турун, мый вылӧ вочасӧн содтысьӧ пӧжсян уткаыслӧн лысӧм гӧныс. Позтырас овлывлӧ 5-8 еджыд рӧма кольк. Позъяс пукалӧ сӧмын эньыс тӧлысь чӧж. Сильӧпияныслӧн чужӧм бӧрас посни котырсӧ мамыс жӧ сӧмын дӧзьӧритӧ.

Эновтӧны чужанiнсо сьӧд уткаяс арнас вель сёрӧн — кӧч тӧлысь помасигӧн либӧ йирым тӧлысь пуксигӧн. Тӧвсӧ коллялӧны Балтика да Вой саридз гӧгӧртасын. Тюксейлӧн яйыс чӧскыд, кыйсьысьяс донъялӧны сiйӧс бура. Сьӧд уткаяс – войвывса лэбачьяс, лунвыв муясын найӧ оз овны.

Сёян

Сьӧд уткаяс пӧткӧдчӧны кызвыннас яя сёянӧн, быдмӧгъяс вылӧ ыштывлӧны сӧмын корсюрӧ. Радейтӧны кутавны васа небыд гагъясӧс, лёльӧясӧс. Чӧсмасьӧны и чериӧн.

Рöдвуж кыв вылын

Тюксейӧн нимыс бергалӧ сӧмын удораса сёрнисикасын, роч йӧз шуӧны утка сикассӧ «синьгаӧн». Улыс эжваланьын олысьяс ногӧн — «сьӧд чӧж», мукӧд коми сёрнисикасын да литературнӧй кывйын — «сьӧд утка».

Перымса комияслы тайӧ кывйыс абу тӧдса да кыввораныс уткаыслӧн нимыс абу. А удмуртъяс тӧдӧны, кывкудъясас пыртӧмаӧсь кык ним: «сьӧд сюлы» (комиӧн: сьӧд утка) да «сьӧд тшӧж» (комиӧн: сьӧд чӧж). Кыдзи аддзам, нимъяссӧ лӧсьӧдiгӧн и комияс, и удмуртъяс тӧд выланыс босьтӧмаӧсь уткаыслысь сьӧд рӧмсӧ.

Художествоа литератураын

Коми гижысь Г.Юшковысь кындзи, ёнасӧ «тюксей» кывйӧн некод оз вӧдитчы. Со мый сiйӧ висьталӧ «Кысь ме тэнӧ корся?» повесьтын утка йывсьыс: «Сэсся ӧти баржа вылысь шкиперлӧн гӧтырыс бара на кокньӧд вайыштiс сылы: Сьӧд утка кельӧб дізьгысис-пуксис Колва шӧрас, да нывбабалӧн пыр и шусис сэтчӧ: Тюксейыс!»

Öшмöс

• Ракин А.Н. Тюксей // Би кинь, 2012. — 8 №.
• Россияын позвоночнӧй пемӧсъяс: Тюксей (рочӧн)